{"id":21437,"date":"2019-05-13T12:36:23","date_gmt":"2019-05-13T10:36:23","guid":{"rendered":"https:\/\/www.muscle-zone.pl\/blog\/?p=21437"},"modified":"2019-05-13T12:36:23","modified_gmt":"2019-05-13T10:36:23","slug":"zyje-bo-kocham-jesc","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/www.muscle-zone.pl\/blog\/zyje-bo-kocham-jesc\/","title":{"rendered":"\u017byj\u0119, bo kocham je\u015b\u0107"},"content":{"rendered":"

Ju\u017c na samym pocz\u0105tku naszej egzystencji pojawia si\u0119 \u017cywno\u015b\u0107. Gdy po\u0142\u0105czeni do \u0142o\u017cyska p\u0119powin\u0105, p\u0142ywamy w wodach p\u0142odowych pod sercem mamy, jeste\u015bmy bezpieczni i nie\u015bwiadomi. Trudno unikn\u0105\u0107 wra\u017cenia, \u017ce po przyj\u015bciu na \u015bwiat nasze motywacje \u017cywieniowe zaczynaj\u0105 podlega\u0107 diametralnym zmianom.<\/strong><\/p>\n

\u017bywno\u015b\u0107, kt\u00f3ra w \u017cyciu dziecka by\u0142a u\u017cyta przede wszystkim do przetrwania, zaczyna z wiekiem by\u0107 postrzegana w znacznie szerszym kontek\u015bcie. Nie wystarczy ju\u017c, aby by\u0142a syc\u0105ca, pe\u0142nowarto\u015bciowa i zaspokaja\u0142a potrzeby organizmu, ale ma by\u0107 smaczna, \u0142adnie pachnie\u0107, mie\u0107 zach\u0119caj\u0105cy wygl\u0105d, zaspokaja\u0107 nasze wewn\u0119trzne potrzeby emocjonalne, utrzymywa\u0107 status spo\u0142eczny, umo\u017cliwia\u0107 zdobywanie znajomo\u015bci, by\u0107 rozrywk\u0105, stanowi\u0107 bomb\u0119 witaminow\u0105<\/a>, prowadzi\u0107 do wzrostu mi\u0119\u015bni itd.<\/p>\n

Racjonalne od\u017cywianie jest\u00a0 elementem, kt\u00f3rego nie da si\u0119 pomin\u0105\u0107 w kontek\u015bcie planowania d\u0142ugiego \u017cycia.\u00a0 Z drugiej strony niezdrowa dieta, mo\u017ce to \u017cycie szybko ukr\u00f3ci\u0107, prowadz\u0105c do chor\u00f3b i stan\u00f3w zapalnych.\u00a0 Co m\u00f3wi\u0105 dane \u015bwiatowe na temat \u017cywno\u015bci, kt\u00f3ra\u00a0 przyczynia si\u0119 do skr\u00f3cenia \u017cycia ludzi?<\/p>\n

Badania pierwotne<\/h4>\n

Okre\u015blone czynniki \u017cywieniowe by\u0142y w przesz\u0142o\u015bci sprawdzane przez badaczy pod k\u0105tem zwi\u0105zku z zachorowalno\u015bci\u0105 na choroby niezaka\u017ane 1-5<\/sup>. Otrzymane wyniki doprowadzi\u0142y do wprowadzania krajowych i mi\u0119dzynarodowych wytycznych \u017cywieniowych 8,9<\/sup>.<\/p>\n

Istniej\u0105 dowody naukowe potwierdzaj\u0105ce, \u017ce specyficzne grupy \u017cywno\u015bci wp\u0142ywaj\u0105 na zachorowalno\u015b\u0107 m.in. na raka jelita grubego, cukrzyc\u0119, chorob\u0119 niedokrwienn\u0105 serca. Najsilniejsze zale\u017cno\u015bci s\u0105 widoczne dla owoc\u00f3w, warzyw, przetworzonego mi\u0119sa i \u017ar\u00f3de\u0142 t\u0142uszcz\u00f3w, z podstawnikami przy wi\u0105zaniu podw\u00f3jnym w konfiguracji trans. Owoce i warzywa okre\u015blono, jako czynniki protekcyjne, a przetworzone mi\u0119sa i t\u0142uszcz trans, jako aspekty predysponuj\u0105ce do zachorowania na wy\u017cej wspomniane choroby niezaka\u017ane 2-7<\/sup>.<\/p>\n

Jednak ze wzgl\u0119du na fakt, \u017ce populacje wykazuj\u0105 znaczne r\u00f3\u017cnice mi\u0119dzy sob\u0105 w kwestii od\u017cywiania si\u0119, trudno by\u0142o je por\u00f3wna\u0107 i sformu\u0142owa\u0107 rzetelne zalecenia dla ca\u0142ego \u015bwiata. Chocia\u017c konkretna \u017cywno\u015b\u0107 by\u0142a dopasowywane do schorze\u0144 pod k\u0105tem wielko\u015bci wp\u0142ywu na ich wyst\u0119powanie i rozw\u00f3j 10-19<\/sup>, to cz\u0119sto dotyczy\u0142a niewielkiej ilo\u015bci zebranych danych, kt\u00f3re nie mog\u0142y by\u0107 reprezentatywne dla konkretnej populacji. Poza tym brak standaryzacji, dok\u0142adno\u015bci i mnogo\u015b\u0107 drobnych b\u0142\u0119d\u00f3w, wp\u0142ywa\u0142y silnie na niedoszacowanie zjawiska.<\/p>\n

Okre\u015blenie w liczbach \u015bmiertelno\u015bci ludzi na ziemi, spowodowane nieprawid\u0142owym od\u017cywianiem<\/a>, to nie lada wyzwanie. Trzeba zebra\u0107 ogromn\u0105 grup\u0119 os\u00f3b, wytypowa\u0107 istotne czynniki \u017cywieniowe i przypisa\u0107 tym czynnikom warto\u015b\u0107 zdrowotn\u0105. Fizycznie awykonalne jest zbadanie wszystkich ludzi na ziemi, a rzetelne badania musz\u0105 mie\u0107 prawid\u0142ow\u0105 konstrukcj\u0119 badawcz\u0105. Na szcz\u0119\u015bcie dzi\u015b mo\u017cna zapozna\u0107 si\u0119 z wynikami wieloletnich bada\u0144, przeprowadzanych w niemal 200 krajach na ca\u0142ym \u015bwiecie.<\/p>\n

Prawda o \u017cywno\u015bci<\/h4>\n

Analizy, o kt\u00f3rych mowa dotycz\u0105 bazy informacji zbieranych w przedziale czasowym 1990\u20132017, w kt\u00f3rym zbadano \u015bmiertelno\u015b\u0107 w 195 krajach, spowodowan\u0105 tzw. NCDs (Non communicable diseases), czyli chorobami niezaka\u017anymi. NCDs s\u0105 wiod\u0105c\u0105 przyczyn\u0105 \u015bmiertelno\u015bci w krajach rozwini\u0119tych i rozwijaj\u0105cych si\u011948<\/sup>. Osoby, kt\u00f3re brano pod uwag\u0119 mia\u0142y minimum 25 lat, charakteryzowa\u0142y si\u0119 specyficznymi nawykami \u017cywieniowymi.<\/p>\n

Sprawdzono w jaki spos\u00f3b \u017cywno\u015b\u0107 wp\u0142ywa\u0142a na d\u0142ugo\u015b\u0107 \u017cycia, z uwzgl\u0119dnieniem wska\u017anika DALY (Disability Adjusted Life-Years), specyficznego dla konkretnego kraju. Wska\u017anik DALY okre\u015bla stan zdrowia spo\u0142ecze\u0144stwa i wyra\u017ca ilo\u015b\u0107 lat \u017cycia, kt\u00f3re zosta\u0142y utracone wskutek choroby, inwalidztwa, przedwczesnej \u015bmierci 49<\/sup> itp.<\/p>\n

\u017bywno\u015b\u0107, kt\u00f3r\u0105 wzi\u0119to pod uwag\u0119 w badaniu, nie by\u0142a przypadkowa. Musia\u0142a spe\u0142nia\u0107 kryterium ryzyka wzgl\u0119dem chor\u00f3b, oszacowanego na podstawie wszystkich danych Globalnego Obci\u0105\u017cenia Chorobami, Urazami i Czynnikami ryzyka (GBD \u2013 Global Burden Disease) 50,21,25,26<\/sup>. Kryteria ryzyka GBD dotyczy\u0142y m.in. ilo\u015bci i warto\u015b\u0107 dowod\u00f3w epidemiologicznych potwierdzaj\u0105cych wp\u0142yw \u017cywno\u015bci na zdrowie, ilo\u015bci i jako\u015bci danych i wyst\u0119powania jednakowych\u00a0 zale\u017cno\u015bci pomi\u0119dzy grupami \u017cywno\u015bci a obecno\u015bci\u0105 chor\u00f3b w populacjach 10-13<\/sup>.<\/p>\n

W ten spos\u00f3b okre\u015blono 15 grup \u017cywno\u015bciowych, wedle okre\u015blonych produkt\u00f3w i sk\u0142adnik\u00f3w od\u017cywczych spo\u017cywanych w populacjach, jako czynnik\u00f3w wykazuj\u0105cych zwi\u0105zek z rozwojem chor\u00f3b. Ka\u017cdy element w grupie \u017cywno\u015bci spe\u0142nia\u0142 kryteria ryzyka GBD. Okre\u015blono og\u00f3ln\u0105 \u015bmiertelno\u015b\u0107 spowodowan\u0105 niezdrowymi nawykami \u017cywieniowymi, jak i wp\u0142yw konkretnej \u017cywno\u015bci na ryzyko zgonu.<\/p>\n

Ponadto w badaniu wzi\u0119to pod uwag\u0119 r\u00f3\u017cne warunki socjo-ekonomiczne w populacjach, na podstawie wielu \u017ar\u00f3de\u0142 naukowych 20-24, 51-54<\/sup>, bior\u0105c pod uwag\u0119 ich bud\u017cety domowe, dost\u0119p do \u017cywno\u015bci, wielko\u015b\u0107 spo\u017cycia \u017cywno\u015bci, wielko\u015b\u0107 sprzeda\u017cy \u017cywno\u015bci i wywiad 24-godzinnego spo\u017cycia.<\/p>\n

Wywiad 24 godzinnego spo\u017cycia bywa obci\u0105\u017cony b\u0142\u0119dem, z uwagi na nieprawid\u0142owe wype\u0142nianie kwestionariuszy, bior\u0105ce si\u0119 m.in. z przekonania o pewnym ostracyzmie spo\u0142ecznym 45,46 <\/sup>. Badacze twierdz\u0105, \u017ce pos\u0142u\u017cyli si\u0119 wy\u0142\u0105cznie sp\u00f3jnymi metodami analiz wynik\u00f3w, a obliczenia powt\u00f3rzyli 1000 razy.<\/p>\n

Jakie diety sprawdzano?<\/h4>\n

Wy\u017cej opisane sposoby od\u017cywiania, kt\u00f3re mia\u0142y najwy\u017csze wska\u017aniki ryzyka dotyczy\u0142y 15 wybranych element\u00f3w \u017cywno\u015bci:<\/p>\n

    \n
  1. Dieta uboga w owoce <\/strong>(\u015brednio <250 g \/dzie\u0144),<\/li>\n
  2. Dieta uboga w warzywa <\/strong>( \u015brednio <360 g \/dzie\u0144),<\/li>\n
  3. Dieta uboga w nasiona ro\u015blin str\u0105czkowych <\/strong>(\u015brednio <60 g \/dzie\u0144)<\/li>\n
  4. Dieta uboga w produkty pe\u0142noziarniste <\/strong>(\u015brednio <125 g \/dzie\u0144)<\/li>\n
  5. Dieta uboga w orzechy i nasiona <\/strong>(\u015brednio <21 g \/dzie\u0144)<\/li>\n
  6. Dieta uboga w mleko zwierz\u0119ce <\/strong>(\u015brednio <435 g \/dzie\u0144)<\/li>\n
  7. Dieta bogata w czerwone mi\u0119so <\/strong>(\u015brednio >23 g \/dzie\u0144)<\/li>\n
  8. Dieta bogata w przetworzone mi\u0119so <\/strong>(\u015brednio >2 g \/dzie\u0144)<\/li>\n
  9. Dieta bogata w napoje s\u0142odzone cukrem <\/strong>(\u015brednio >3 g \/dzie\u0144)<\/li>\n
  10. Dieta uboga w b\u0142onnik <\/strong>(\u015brednio <24 g \/dzie\u0144)<\/li>\n
  11. Dieta uboga w wap\u0144 <\/strong>(\u015brednio <1.25 g \/dzie\u0144)<\/li>\n
  12. Dieta uboga w kwasy omega-3 <\/strong>(\u015brednio <250 mg \/dzie\u0144)<\/li>\n
  13. Dieta uboga w wielonienasycone kwasy t\u0142uszczowe <\/strong>(\u015brednio <11% puli energii\/dzie\u0144)<\/li>\n
  14. Dieta bogata w t\u0142uszcze trans <\/strong>(\u015brednio >0.5 % puli energii \/dzie\u0144)<\/li>\n
  15. Dieta bogata w s\u00f3d <\/strong>(\u015brednio >3g sodu wydalanego z moczem\/dzie\u0144)<\/li>\n<\/ol>\n

    Od\u017cywianie si\u0119 ludzi na \u015bwiecie<\/strong><\/h4>\n

    Wyniki bada\u0144 pokaza\u0142y jednoznacznie, \u017ce spo\u017cycie zdrowej \u017cywno\u015bci w skali ca\u0142ego \u015bwiata jest niewystarczaj\u0105ce, zw\u0142aszcza w przypadku produkt\u00f3w pe\u0142noziarnistych, orzech\u00f3w i nasion, a tak\u017ce mleka zwierz\u0119cego. Z drugiej strony spo\u017cycie produkt\u00f3w niezdrowych przekracza rekomendowane poziomy we wszystkich regionach i dotyczy sodu, przetworzonego i czerwonego mi\u0119sa, a ponadto ogromnych ilo\u015bci napoj\u00f3w s\u0142odzonych cukrem. Spo\u017cycie str\u0105czk\u00f3w<\/a> jest \u015brednie w\u015br\u00f3d m\u0142odych doros\u0142ych, ale wraz z wiekiem maleje.<\/p>\n

    Wyj\u0105tkowe dane otrzymano dla Azji i obszaru Pacyfiku, poniewa\u017c mieszka\u0144cy tych miejsc spo\u017cywali najwi\u0119cej warzyw i kwas\u00f3w t\u0142uszczowych omega-3. Z kolei na Karaibach, w Ameryce \u0141aci\u0144skiej, cz\u0119\u015bci Afryki Subsaharyjskiej i Wschodniej, a tak\u017ce Azji Po\u0142udniowej spo\u017cywano znacznie wi\u0119cej nasion ro\u015blin str\u0105czkowych.<\/p>\n

    Niezdrowe od\u017cywianie w 2017 roku by\u0142o odpowiedzialne za 11 milion\u00f3w zgon\u00f3w os\u00f3b doros\u0142ych i spowodowa\u0142o zwi\u0119kszenie zachorowalno\u015bci na choroby lub niepe\u0142nosprawno\u015b\u0107 (wska\u017anik DALY) 255 milion\u00f3w os\u00f3b. W\u015br\u00f3d os\u00f3b, kt\u00f3re zmar\u0142y z powodu z\u0142ej diety, 5 milion\u00f3w zgon\u00f3w dotyczy\u0142o os\u00f3b przed 70 rokiem \u017cycia. Dieta spowodowa\u0142a zachorowalno\u015b\u0107 177 milion\u00f3w os\u00f3b przed 70 rokiem \u017cycia.<\/p>\n

    Bior\u0105c pod uwag\u0119 sum\u0119 wszystkich os\u00f3b badanych, to a\u017c 10 milion\u00f3w z nich zmar\u0142o z powodu chor\u00f3b kr\u0105\u017cenia, a 207 milion\u00f3w zachorowa\u0142o na choroby uk\u0142adu sercowo-naczyniowego<\/a>. Nowotwory zwi\u0105zane z \u017cywieniem, zabi\u0142y niemal 914 tysi\u0119cy os\u00f3b i wyst\u0119powa\u0142y u pozosta\u0142ych 20 milion\u00f3w os\u00f3b. Niestety cukrzyca typu drugiego nie zosta\u0142a daleko w tyle: 24 miliony os\u00f3b chorych i prawie 339 tysi\u0119cy zgon\u00f3w.<\/p>\n

    Polska na czele Europy \u015arodkowej<\/strong><\/h4>\n

    Wy\u0142\u0105czne badania dotycz\u0105ce Polski nie zosta\u0142y uj\u0119te w badaniu, ale w celu przybli\u017cenia sytuacji zdrowia i \u015bmiertelno\u015bci spowodowanych \u017cywieniem w Polsce, za punkt odniesienia mo\u017cna przyj\u0105\u0107 Europ\u0119 \u015arodkow\u0105.<\/p>\n

    W zasadzie bior\u0105c pod uwag\u0119 inne obszary, to Europa \u015arodkowa nie wypada najgorzej. \u015arednie dzienne spo\u017cycie owoc\u00f3w wynosi oko\u0142o 90 g, warzyw 260 g, orzech\u00f3w 4 g, mleka 150 g, wapnia 0.7 g, b\u0142onnika 12 g. Niestety por\u00f3wnuj\u0105c do \u015bredniego globalnego spo\u017cycia r\u00f3\u017cnych produkt\u00f3w z kategorii 15, w Europie Centralnej spo\u017cywamy za ma\u0142o nasion ro\u015blin str\u0105czkowych (20 g\/ dob\u0119), przetwor\u00f3w pe\u0142noziarnistych (24 g\/dob\u0119), kwas\u00f3w omega-3<\/a> (0.06 mg), czerwonego (45 g) i przetworzonego mi\u0119sa (15 g), a tak\u017ce napoj\u00f3w s\u0142odzonych (115 g).<\/p>\n

    Te liczby wcale nie napawaj\u0105 dum\u0105, poniewa\u017c odnosz\u0105 si\u0119 do innych obszar\u00f3w o r\u00f3wnie niezdrowych nawykach \u017cywieniowych. Bior\u0105c pod uwag\u0119 najwa\u017cniejsze, czyli rekomendacje, to Europa \u015arodkowa wypada s\u0142abo. Niedoborowe spo\u017cycie zaobserwowano dla owoc\u00f3w, warzyw, nasion ro\u015blin str\u0105czkowych, produkt\u00f3w pe\u0142noziarnistych, orzech\u00f3w i nasion, mleka, wapnia, w\u0142\u00f3kna pokarmowego i kwas\u00f3w omega-3.<\/p>\n

    Zdecydowanie za wysokie spo\u017cycie wykazujemy wobec mi\u0119sa czerwonego i przetworzonego, s\u0142odzonych napoj\u00f3w, sodu i kwas\u00f3w t\u0142uszczowych trans. Z tego wynika, \u017ce dieta przeci\u0119tnej osoby zamieszkuj\u0105cej Europ\u0119 Centraln\u0105 jest w ka\u017cdym aspekcie nieprawid\u0142owa. To alarmuj\u0105cy wynik.<\/p>\n

    Uwarunkowania socjo-ekonomiczne a \u015bmier\u0107<\/h4>\n

    Najwy\u017csze wska\u017aniki zgon\u00f3w (3 miliony) i DALY (70 milion\u00f3w) zwi\u0105zanych z diet\u0105 zanotowano wobec wysokiego spo\u017cycia sodu, niskiego spo\u017cycia produkt\u00f3w pe\u0142noziarnistych (3 mln zgon\u00f3w i 83 mln DALY), oraz niedostatecznego spo\u017cycia owoc\u00f3w (2 mln zgon\u00f3w i 65 mln DALY).<\/p>\n

    Wp\u0142yw poziomu rozwini\u0119cia kraju na od\u017cywianie, jest po\u015brednim indykatorem \u015bmierci i chor\u00f3b \u017cywieniowozale\u017cnych. Kraje wysokorozwini\u0119te s\u0105 szczeg\u00f3lnie nara\u017cone ze wzgl\u0119du na wysokie spo\u017cycie sodu, niskie spo\u017cycie produkt\u00f3w pe\u0142noziarnistych. W Krajach \u015bredniorozwini\u0119tych najwi\u0119ksze ryzyko dotyczy r\u00f3wnie\u017c nadmiernego spo\u017cycia sodu. Kraje niskorozwini\u0119te maj\u0105 najwi\u0119ksze ryzyko zgonu i chor\u00f3b \u017cywieniowozale\u017cnych, z powodu niedostatecznej poda\u017cy produkt\u00f3w pe\u0142noziarnistych i owoc\u00f3w. Generalnie przyj\u0119to, \u017ce ryzyko, niezale\u017cnie od poziom\u00f3w rozwoju obszar\u00f3w, by\u0142o por\u00f3wnywalne i dotyczy\u0142o niskiego spo\u017cycia produkt\u00f3w z pe\u0142nego\u00a0 ziarna, owoc\u00f3w, orzech\u00f3w i nasion, a tak\u017ce warzyw. Ryzyko by\u0142o niezale\u017cne od wieku i p\u0142ci.<\/p>\n

    Polityka dro\u017cd\u017c\u00f3wkowa<\/h4>\n

    Okazuje si\u0119, \u017ce nieprawid\u0142owa dieta mo\u017ce doprowadzi\u0107 do zgonu i chor\u00f3b w silniejszy spos\u00f3b, ni\u017c palenie papieros\u00f3w 11,12<\/sup>. W ci\u0105gu ostatnich lat na \u015bwieczniku debat \u017cywieniowych by\u0142 obecny cukier, t\u0142uszcz i s\u00f3d 27,28 <\/sup>, ale zgodnie z wynikami bada\u0144 powinno si\u0119 skupi\u0107 nie tylko na sodzie, ale tak\u017ce na niedoborowej poda\u017cy produkt\u00f3w pe\u0142noziarnistych, owoc\u00f3w, warzyw, kwas\u00f3w t\u0142uszczowych omega-3<\/a>, orzech\u00f3w i nasion.<\/p>\n

    Oczywi\u015bcie stosowano ju\u017c kilkukrotnie interwencje \u017cywieniowe, kt\u00f3re mia\u0142y polepszy\u0107 zdrowie obywateli 29-35 <\/sup>, ale efekty tych interwencji by\u0142y znikome. Poza tym w dalszym ci\u0105gu brakuje s\u0142usznych dowod\u00f3w na skuteczno\u015b\u0107 zdrowotnych interwencji \u017cywieniowych, pomija si\u0119 zdanie konsument\u00f3w na temat op\u0142acalno\u015bci ekonomicznej, brakuje korzystnie opracowanych strategii w przemy\u015ble spo\u017cywczym i rzeczywistych dzia\u0142a\u0144 politycznych 32-37<\/sup>.\u00a0 W dodatku nie bierze si\u0119 pod uwag\u0119 proces\u00f3w technologicznych, kt\u00f3re s\u0105 \u015bci\u015ble zwi\u0105zane z produkcj\u0105 \u017cywno\u015bci, a kt\u00f3re mog\u0142yby pozytywnie wp\u0142yn\u0105\u0107 na polityk\u0119 \u017cywno\u015bciow\u0105 38,39<\/sup>, a tak\u017ce doprowadzi\u0107 do zmian praktyk rolniczych, w kontek\u015bcie zagro\u017ce\u0144 \u015brodowiskowych 40-43<\/sup>.<\/p>\n

    Wybierz \u017cywno\u015b\u0107 dla \u017cycia<\/h4>\n

    Przetoczone liczby zgon\u00f3w i chor\u00f3b \u017cywieniowozale\u017cnych, kt\u00f3re wynios\u0142y w 2017 roku 266 milion\u00f3w, mog\u0105 powodowa\u0107 b\u00f3l g\u0142owy. Drastycznie wysokie spo\u017cycie sodu i przetworzonego mi\u0119sa w naszym kraju nie wydaje si\u0119 szybko zmieni\u0107, gdy\u017c jest zwi\u0105zane z wieloletnimi przyzwyczajeniami. Mimo to, mo\u017cemy zacz\u0105\u0107 zmienia\u0107 w\u0142asne przyzwyczajenia na rzecz jako\u015bci \u017cycia.<\/p>\n

    \u017bywno\u015b\u0107 wcale nie jest najmniej istotn\u0105 kwesti\u0105 zdrowotn\u0105, ale nierzadko decyduje o \u017cyciu lub \u015bmierci. Szybkie i kompleksowe zmiany od\u017cywiania zwykle s\u0105 bardzo kr\u00f3tkotrwa\u0142e i trudne do zastosowania w \u017cyciu. Wobec tego warto stosowa\u0107 metod\u0119 ma\u0142ych kroczk\u00f3w, kt\u00f3re \u0142atwiej jest utrzyma\u0107.<\/p>\n

    Na pocz\u0105tku zamie\u0144 produkty z bia\u0142ej m\u0105ki, na pe\u0142noziarniste wypieki, makarony, br\u0105zowy ry\u017c. P\u00f3\u017aniej sko\u0144cz z dosalaniem, pami\u0119taj\u0105c, \u017ce na rynku istnieje wiele produkt\u00f3w, kt\u00f3re zawieraj\u0105 du\u017co soli. S\u0105 to, mi\u0119dzy innymi: w\u0119dzone ryby, p\u0142atki kukurydziane, ser feta, przetwory mi\u0119sne, paluszki, chipsy, sery podpuszczkowe.<\/p>\n

    Wielkim krokiem mo\u017ce by\u0107 wprowadzenie wi\u0119kszej ilo\u015bci owoc\u00f3w i warzyw. Wiele os\u00f3b nie przepada za warzywami, albo nie jest nauczona ich je\u015b\u0107. By\u0107 mo\u017ce \u0142atwiej b\u0119dzie przyzwyczai\u0107 podniebienie do zup krem, sa\u0142atek owocowych ( z dodatkiem naturalnego jogurtu), albo pieczonych jab\u0142ek lub gruszek. W razie niedobor\u00f3w pokarmowych warto r\u00f3wnie\u017c si\u0119ga\u0107 po sprawdzone suplementy.<\/a><\/p>\n

     <\/p>\n