Cynk a odporność – jakie są zależności? 

Cynk największą popularność zyskuje jesienią. Jest to w pełni uzasadnione, ponieważ cynk pełni krytyczną funkcję w funkcjonowaniu układu odpornościowego. Jego niedobór stwarza większe ryzyko przeziębień, ale też poważniejszych infekcji w organizmie, nie tylko tych dotykających górnych dróg oddechowych.

Temat profilaktyki przeciw infekcjom powraca co roku, a wybór skutecznych metod jest nadal mocno ograniczony. Cynk, choć jest prostym i tanim suplementem, od lat jest w czołówce skutecznych sposobów na lepszą odporność. W tym artykule przyjrzymy się mechanizmom, jakimi cynk wpływa na odporność oraz jak go stosować, by osiągnąć korzyści. Czy może zmniejszyć ryzyko przeziębień? Przeczytaj do końca!

Jak cynk wpływa na odporność?

Homeostaza cynku jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Zarówno niedobór, jak i nadmiar cynku powodują poważne zaburzenia w liczbie i działaniu komórek odpornościowych, co może skutkować zwiększoną podatnością na infekcje i rozwojem chorób, zwłaszcza zapalnych.

Już umiarkowany, a nawet marginalny niedobór cynku upośledza odporność i powoduje niezależną od stanu zapalnego produkcję cytokin zapalnych o niskim stopniu nasilenia (powoduje przewlekły stan zapalny w organizmie) i zwiększa stres oksydacyjny. Komórki odpornościowe mogą nawet szybciej reagować na niedobór cynku, niż jest to mierzalne w osoczu.

Immunologicznymi cechami niedoboru cynku są zanik grasicy, limfopenia, zwłaszcza zmniejszona liczba komórek pomocniczych T CD4+ (Th), co skutkuje zmniejszeniem stosunku CD4+/CD8+. Dane in vitro sugerują, że podczas niedoboru cynku zwiększa się monopoeza (produkcja monocytów), zmniejsza się aktywność komórek NK i zwiększa się cytotoksyczność monocytów. Zmiany zależne od cynku jasno tłumaczą zwiększenie podatności na infekcje, gdy tego pierwiastka zabraknie.

Przeciwwirusowe działanie cynku

Rolę cynku jako środka przeciwwirusowego można podzielić na dwie kategorie:

1. poprawa odpowiedzi immunologicznej i odporności ogólnoustrojowej,
2. specyficzne hamowanie replikacji wirusa i objawów związanych z infekcją.

Istnieją mocne dowody na związek niedoboru cynku z kilkoma chorobami zakaźnymi, takimi jak:

• szigelloza,
• ostra leiszmanioza skórna,
• malaria,
• ludzki wirus niedoboru odporności (HIV),
• gruźlica,
• odra,
• zapalenie płuc.

Skuteczność suplementacji cynkiem w zmniejszaniu ryzyka przeziębień

Mamy do dyspozycji wyniki przeglądu badań z 2013 roku, które podsumowują skuteczność suplementów z cynkiem w profilaktyce infekcji górnych dróg oddechowych. Do przeglądu zakwalifikowano kilka badań o dobrej metodyce, część typowo interwencyjnych, gdy cynk zaczynano podawać po pierwszych objawach przeziębienia, a część profilaktycznych, gdzie suplementowano cynk przez kilka miesięcy.

W wynikach zauważono, że suplementacja cynku pozwala skrócić czas trwania infekcji średnio o 1 dzień, jednak nasilenie objawów nie spadało znacząco. Suplementacja cynku w porównaniu z placebo dawała mniejszy współczynnik zapadalności na przeziębienie, absencji w szkołach i przepisywania antybiotyków.

Ostatecznie autorzy wywnioskowali, że cynk podany w ciągu 24 godzin od wystąpienia objawów skraca czas trwania objawów przeziębienia.

Cynk w pastylkach do ssania

Pastylki do ssania z cynkiem to forma, która wydaje się najbardziej rozsądna do walki z infekcjami górnych dróg oddechowych. Gdy pastylka rozpuszcza się w jamie ustnej przez kilka minut, zachodzi stała i bezpośrednia ekspozycja gardła na działanie cynku. Jeśli kryją się tam jakieś wirusy, to muszą wejść w bezpośrednią interakcję, a właśnie w takiej wolnej postaci, jeszcze niezwiązanej z białkami, cynk jest najbardziej niebezpieczny dla wirusów.

W badaniach klinicznych skuteczne dawki cynku w pastylkach, które wpływały na skrócenie czasu przeziębienia, wynosiły przynajmniej 75 mg jonów cynku na dobę. Ponieważ w porównaniu do standardowej dawki jest to dość dużo, a w Polsce maksymalna porcja cynku w suplemencie może wynieść 15 mg, to warto te kilka tabletek w ciągu dnia przyjmować w regularnych 2-3 godzinnych odstępach.

Pastylki z cynkiem zyskują na popularności, co jest jak najbardziej uzasadnione, jednak przy takiej formie pojawia się więcej skutków ubocznych, niż w przypadku kapsułek. Są one łagodne i krótkotrwałe, a dotyczą w szczególności metalicznego posmaku, drażnienia jamy ustnej i pojawiania się nudności.

Jak stosować cynk, by zmniejszyć ryzyko infekcji?

Jeśli mowa o profilaktycznej suplementacji w okresie jesienno-zimowym, to możemy przyjąć dwa schematy:

1. ciągła suplementacja cynkiem w kapsułkach przez cały okres zwiększonego ryzyka;
2. krótkotrwała interwencja, zaczynając od pierwszych 24 godzin od zauważenia objawów przez przynajmniej kolejnych 7 dni.

W pierwszym przypadku nie ma określonych konkretnych wytycznych, jednak zazwyczaj wystarczające są standardowe, niskie dawki cynku, o ile dieta nie jest szczególnie niedoborowa. Nawet 15 mg może być wystarczające, byle utrzymywać stan stałej, odpowiedniej dostępności tego pierwiastka na potrzeby regulacji układu odpornościowego.

W drugim przypadku preferowana jest forma albo pastylek do ssania, albo syropu z cynkiem, by skorzystać z lokalnego działania cynku bezpośrednio w rejonie infekcji. Dawki wtedy są większe. Badania potwierdziły skuteczność dawek wynoszących przynajmniej 75 mg cynku dziennie.

Podsumowanie

Cynk ma rozległy i krytyczny wpływ na funkcjonowanie układu immunologicznego. Jego sława wynika głównie z działania antywirusowego. Może hamować replikację wielu wirusów, jednak jedną z najchętniej wykorzystywanych właściwości cynku jest zdolność do skracania czasu trwania przeziębienia. Taki efekt można uzyskać zarówno stosując kapsułki z cynkiem przez cały sezon jesienno-zimowy, jak i stosując pastylki do ssania z cynkiem już po pojawieniu się objawów.