Brak miesiączki jako konsekwencja odchudzania 

O tym, że źle przemyślane odchudzanie prowadzić może do zaburzeń cyklu menstruacyjnego przekonało się dotkliwie wiele kobiet. Co ciekawe w powszechnym przekonaniu, rzekomym czynnikiem żywieniowym doprowadzającym do zaniku miesiączki ma być… niskie spożycie tłuszczu. W rzeczywistości jednak brakuje przekonujących dowodów, które wskazywałyby że to tłuszcz sam w sobie jest kluczowym składnikiem pokarmowym wpływającym na funkcje reprodukcyjne. Czy zatem dieta nie ma istotnego znaczenia dla prawidłowego przebiegu cyklu menstruacyjnego?

Odpowiedź brzmi: nie!

Sposób odżywiania jest w tej materii niezwykle istotny, a żywieniowe błędy mogą wpływać na funkcje reprodukcyjne w sposób nieporównywalnie bardziej znaczący niż poziom tkanki tłuszczowej czy sam trening. Trzeba jednak wiedzieć jakie czynniki żywieniowe pełnią szczególnie doniosłą rolę, a jakie – spełniają tylko rolę pomocniczą. Tymczasem dowody naukowe wskazują jednoznacznie, że przebieg cyklu menstruacyjnego powiązany jest w sposób nierozerwalny z dostępnością energii, czyli – z kalorycznością diety. I tutaj należy podkreślić, że owszem, dostępność energii uzależniona jest od spożycia tłuszczu, ale w podobnym stopniu zależy także od spożycia węglowodanów!

Brak miesiączki jako konsekwencja niskiej dostępności energii

Konsekwencją zbyt niskiej podaży energii, zwłaszcza w połączeniu z innymi czynnikami takimi jak wysoka aktywność fizyczna i niski poziom tłuszczu zapasowego (oraz niedobór snu) może być  czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego zwany także brakiem miesiączki typu funkcjonalnego lub po prostu FHA (functional hypothalamic amenorrhoea) [1;2].

Czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego oznacza brak miesiączek z powodu zahamowania funkcji osi podwzgórzowo-przysadkowo-jajnikowej bez towarzyszących nieprawidłowości budowy anatomicznej w obrębie w/w jak również przy wykluczeniu innej choroby organicznej [1]. Wyróżnia się trzy główne rodzaje czynnościowego braku miesiączki pochodzenia podwzgórzowego [1]:

- związany z nadmiernym stresem,

- związany utratą masy ciała (i niską dostępnością energii)

- związany z uprawianiem sportu / nadmiernym wysiłkiem fizycznym.

Niezależnie od tego, który z wymienionych powyżej czynników leży u podłoża FHA (a często dochodzi do ich sumowania), czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego cechuje się zahamowaniem pulsacyjnego wydzielania ginadoliberyny (GnRH) przez podwzgórze [3]. W efekcie dochodzi w obrębie przysadki do spadku produkcji luteotropiny (LH) regulującej produkcję hormonów płciowych i przebieg cyklu menstruacyjnego [1;3].

• HEPATICA Shatavari 90 kaps.
  
  Dodaj do koszyka
  Tania wysyłka od 9,99 PLN!
• HEALTHLABS Menopause Natural+ 60 kaps.
  
  Dodaj do koszyka
  Tania wysyłka od 9,99 PLN!

FHA obejmuje nie tylko oś podwzgórze-przysadka-jajniki

W przypadku kobiet borykających się z FHA nierzadko notuje się także inne zaburzenia w regulacji produkcji hormonów. Należą do nich przede wszystkim [2;4;5]:

- nadmierna aktywność osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej czemu towarzyszy wzrost poziomu kortykoliberyny, hormonu kortykotropowego, kortyzolu i endogennych związków opioidowych;

- obniżenie czynności osi podwzgórzowo-przysadkowo-tarczycowej (czemu towarzyszy obniżone lub prawidłowe stężenie TSH, zwiększony poziom odwrotnej trijodotyroniny (rT3), a także obniżony poziom wolnej trójodotyroniny),

- obniżony poziom leptyny (który wynika przede wszystkim z niskiej dostępności energii z pokarmu i tkanki tłuszczowej).

FHA a hipoestrogenizm

Czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego powiązany jest w sposób bezpośredni z niedostatecznym wytwarzaniem estrogenów [6]. Należy mieć na uwadze, że biologiczna rola estrogenów wykracza daleko poza wpływ na rozwój żeńskich cech płciowych i poza regulację funkcji reprodukcyjnych [2; 6], Niedobór może wywierać niekorzystny wpływ na szczytową masę kostną osiąganą przez kobiety zwłaszcza młode. Dlatego zawsze brak miesiączki powinien stanowić powód do zasięgnięcia porady lekarskiej. Dieta, choć stanowić może ważny element terapii, ustalana jest po postawieniu diagnozy i pozytywnym jej zaopiniowaniu przez lekarza specjalistę.  Modne dziś „leczenie na własną rękę” przy pomocy niesprawdzonych strategii (np. suplementacyjnych) i konsekwentne przedłużanie czasu w jakim organizm boryka się z niedoborem estrogenów może z jednej strony utrudniać późniejszą terapię, a z drugiej – może być zabójcze dla aparatu ruchu. Ten fakt niestety często nie bywa brany pod uwagę.

Obniżony poziom estrogenów charakterystyczny dla FHA może prowadzić do wielu negatywnych konsekwencji zdrowotnych takich jak [2;6;7]:

- bezpłodność / problemy z zajściem w ciążę, zwiększone ryzyko poronienia lub porodu przedwczesnego

- obniżenie nastroju / depresja,

- pogorszenie adaptacji wysiłkowej,

- nadciśnienie tętnicze krwi, (T4 pośrednio wspiera wytwarzanie tlenku azotu)

- spadek libido

- dyslipidemia / hiperlipidemia (przede wszystkim: zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL), może być to powiązane i ze spadkiem poziomu estrogenów i ze spadkiem poziomu hormonów tarczycy gdyż T3 wpływa dodatnio na wrażliwość receptorów dla LDL).

Kiedy podejrzewać należy FHA?

W rozpoznawaniu wspomnianego zaburzenia istotne są dane z wywiadu na temat występowania zaburzeń cykli menstruacyjnych. Najczęściej w przypadku FHA, po okresie prawidłowego miesiączkowania dochodzi do stopniowego rozwoju zaburzeń rytmu miesiączkowania [2;4;8]. U pacjentek w okresie wczesnego dojrzewania, zasadniczą manifestacją FHA jest brak miesiączki.

Ważny jest też wywiad na temat diety, poziomu aktywności fizycznej, ewentualnego występowania kryzysów emocjonalnych czy sytuacji stresowych, a także stosowania środków dopingujących oraz uspokajających lub nasennych [8].

Nie każda pacjentka chce o tym rozmawiać, dlatego w niektórych przypadkach do postawienia rozpoznania FHA konieczna może być również konsultacja psychologiczna.

Jak wyglądać winno postępowanie zaradcze w przypadku FHA?

Leczenie przewlekłego braku jajeczkowania, zaburzeń cyklu miesiączkowego i wtórnego braku miesiączki wynikające z zaburzeń podwzgórzowych powinno być ukierunkowane na usunięcie pierwotnej przyczyny. Najczęściej normalizacja diety, kontrolowany przyrost masy ciała oraz ograniczenie wydatków energetycznych powiązanych z uprawianiem sportu i/lub zmniejszenie intensywności ćwiczeń a także ograniczenie ekspozycji na działanie czynników generujących stres psychiczny prowadzą do powrotu miesiączek [8].Niekiedy zaleca się terapię poznawczo-behawioralną w celu modyfikacji reakcji na stres. Stosowane tez bywają środki hormonalne. Na szczęście w wielu przypadkach wystarczy wprowadzenie zmian w trybie życia przede wszystkim w obrębie zwyczajów żywieniowych. Z racji tego, iż temat planowania diety w przypadku FHA jest dość obszerny, poświęcony zostanie mu osobny artykuł.