Co się dzieje z mózgiem ciężarnej? 

Po raz kolejny wspominam o tym, że u kobiet ciężarnych zachodzi dużo zmian adaptacyjnych nie tylko w kwestiach widocznych gołym okiem jak anatomia (np. postawa ciała na skutek zwiększającego się brzuszka), a również wiele zmian fizjologicznych, biochemicznych, hematologicznych i immunologicznych. Te wszystkie zmiany adaptacyjne, które obejmują duży wzrost wydzielania hormonów płciowych oraz hormonów peptydowych, są napędzane przez rosnący płód i są one niezbędne do utrzymania ciąży oraz jej szczęśliwego zakończenia.

Jednak skutki i rola tych skoków hormonalnych w przebiegu ciąży dla mózgu są nadal mało znane. ALE! Wiemy już coraz więcej na ten temat.

W tym artykule chciałabym wspomnieć o tym, jak ciąża wpływa na nasz mózg na wielu poziomach i czy zjawisko „baby brain” w ogóle istnieje, czyli czy ma naukowe poparcie oraz swoją drogą uzasadnienie.

ZMIANY ADAPTACYJNE W MÓZGU CIĘŻARNEJ

Badania naukowe wykazują, że ciąża i laktacja są związane z różnymi zmianami w plastyczności neuronalnej mózgu. Neuroplastyczność oznacza zdolność tkanki nerwowej do tworzenia nowych połączeń, mających na celu ich reorganizację, adaptację do nowych warunków, zmienność i samonaprawę.

U kobiet ciężarnych bardzo intensywnie zachodzą dynamiczne zmiany strukturalne i funkcjonale w mózgu, które są spowodowane wzajemnym oddziaływaniem czynników hormonalnych i środowiskowych, w tym neurogeneza wieku dorosłego, zmiany w funkcjonalnej i strukturalnej plastyczności synaptycznej (przebudowa synaptyczna) oraz przebudowa dendrytyczna w różnych obszarach mózgu. Niektóre zmiany w mózgu są tymczasowe, a inne trwałe. Wszystkie wymienione zmiany są uważane nie tylko za konieczne dla prawidłowego rozwoju płodu i noworodka, ale też mają kluczowe znaczenie dla fizjologicznego i psychicznego zdrowia matki.

Jako ciekawostka wspomnę o badaniach na szczurkach, które wykazują, że wiele wyżej wspomnianych zmian w mózgu występują u dziewiczych samic gryzoni, po leczeniu hormonalnym opartym na podawaniu zewnętrznym hormonów steroidowych (czyli hormonów płciowych takich jak np. testosteron, estrogeny, progesteron), które imitują ciążę. Takie wyniki podkreślają wpływ hormonalnych skoków w przebiegu ciąży na obserwowane ciążowe zmiany w mózgu. Nie jest to wcale zaskakujący fakt, ze względu na to, że rzeczywiście hormony steroidowe bardzo silnie wpływają na mózg na każdym etapie życia, gdyż są silnymi czynnikami neurotroficznymi, które regulują większość głównych zdarzeń rozwojowych mózgu - przeżycie, rozwój i funkcję tkanki nerwowej.

W przebiegu ciąży natomiast prolaktyna, oksytocyna i kortykosteroidy (najaktywniejszym z których jest kortyzol, o roli którego już wspominałam w poprzednich artykułach) wydają się odgrywać kluczową rolę w kształtowaniu "matczynego mózgu", co spowoduje zmiany w zachowaniu kobiety w celu zapewnienia przetrwania potomstwa.

Gdy czynniki hormonalne uruchomią powyższe procesy regulujące zachowania matczyne, zachowanie to jest podtrzymywane przez czynniki doświadczalne - czyli opieka nad potomstwem po porodzie.

Warto też wspomnieć, że okres okołoporodowy stanowi również czas wysokiego ryzyka dla kobiet predysponujący do rozwoju zaburzeń fizjologicznych (stan przedrzucawkowy czy cukrzyca ciążowa) i psychicznych (tzw „baby blues”, długotrwała depresja poporodowa, lęk poporodowy lub nawet w poważniejszych przypadkach psychoza poporodowa), które są również związane z powyższymi przystosowaniami okołoporodowymi mózgu.

Chciałabym więc zatrzymać na tym temacie oraz opisać w jaki sposób wspomniana wyżej neuroplastyczność wpływa na dostosowanie kobiety do rodzicielstwa i szeroko pojętych zachowań matczynych.

STRUKTURALNE I FUNKCJONALNE ZMIANY W MÓZGU

Jak już ustaliliśmy, w okresie okołoporodowym mózg kobiety ulega wielu zmianom. Regiony mózgu, które są szczególnie dotknięte modyfikacjami okołoporodowymi, to głównie te, które się określa jako „obszary matczyne”:

- MPOA (medial preoptic area) oraz jądro łożyskowe prążka krańcowego (BNST);

- węchomózgowie (z angl. olfactory bulb);

- przyśrodkowe jądro migdałowate (MeA);

- przednie jądro podwzgórza (AHN);

- pole brzuszne nakrywki (VTA);

- jądro półleżące (łac. nucleus accumbens);

- jądro przykomorowe – (PVN);

- jądro nadwzrokowe (SON);

- przyśrodkowa kora przedczołowa (medial prefrontal cortex – mPFC);

- układ oksytocyny (OXT) i prolaktyny (PRL)

oraz wiele innych obszarów.

Dodatkowo obserwuje się zmiany ogólne w rozmiarze i objętości mózgu podczas ciąży – np. zmniejszenie się hipokampu, ale zwiększenie się przysadki mózgowej, choć całościowo ogólny rozmiar i objętość mózgu podczas ciąży ulega zmniejszeniu się. Ogólny rozmiar i objętość mózgu są najmniejsze w momencie urodzenia niemowlęcia, a następnie rozmiar mózgu zwiększa się, aż do powrotu do poziomu sprzed ciąży - ok. 6 miesięcy po porodzie.

• NORDIC NATURALS Postnatal Omega-3 60 softgels
  
  Dodaj do koszyka
  Tania wysyłka od 9,99 PLN!
• SEEKING HEALTH Optimal Prenatal 546g
  
  Dodaj do koszyka
  Tania wysyłka od 9,99 PLN!
• NORDIC NATURALS Prenatal DHA 180 softgels
  
  Dodaj do koszyka
  Tania wysyłka od 9,99 PLN!

Zmiany okołoporodowe w powyższych obszarach mózgu są kluczowe dla:

- Tłumienia reakcji strachu i stresu związanego z opieką nad dzieckiem - zwiększania skutecznej regulacji emocjonalnej, radzeniu sobie z wysokim poziomem stresu i wymaganiami rodzicielstwa, a także w celu delikatnego reagowania na potrzeby niemowlęcia;

- Zapoczątkowania, utrzymania i regulacji zachowania kobiety w stosunku do niemowlaka – czyli tzw. "wicie gniazda", pielęgnacja i jego ochrona (zwiększenie matczynej agresji);

- Kontrolowanie pamięci i uczenie się - wzrost lub spadek zdolności poznawczych, wydaje się silnie zależeć od różnych czynników. Zazwyczaj wczesna i środkowa ciąża generalnie wiąże się z polepszeniem się pamięci, aż do spadku zdolności poznawczych w późnej ciąży i w trakcie początku laktacji, kiedy mózg kobiety jest zwykle określany jako „mózg ciążowy” czy „baby brain”. Występuję wtedy spadek pamięci roboczej, pamięci werbalnej, przywoływania słów, pamięci wzrokowej, pamięci przestrzennej oraz procesów uwagi. Co ciekawe, deficyty pamięci wydają się zależeć od płci płodu, ponieważ kobiety w ciąży z płodem męskim nie doświadczają takich mocnych spadków pamięci roboczej i zdolności przestrzennych jak te w ciąży z płodem żeńskim.

- Matczynego systemu motywacyjnego. W okresie poporodowym podwyższony poziom hormonów, takich jak oksytocyna wraz z dopaminą, uwrażliwia obwód dopaminergiczny. Szczególnie mocno ten układ nagrody się aktywuje, kiedy matki otrzymują bodźce od własnego dziecka. Matki wykazują zwiększony poziom aktywności w obwodzie nagrody (układzie dopaminergicznym), patrząc na obrazy uśmiechu swojego dziecka w porównaniu z obrazami innych dzieci, a także podczas słuchania płaczu swojego dziecka w porównaniu do słuchania płaczu innych dzieci.

- Matczynej empatii - poprzez zwiększenie empatii kobieta może „poczuć” i intuicyjnie wywnioskować, czego doświadcza jej dziecko, które jest jeszcze niezdolne do mówienia, a w konsekwencji może zaoferować dokładną opiekę, której wymaga niemowlę.

P.S. Nadal nie jest jasne, dlaczego rozmiar i objętość mózgu zmniejsza się podczas ciąży. Wiadomo jedynie, że zwiększone poziomy estradiolu i kortykosteronu są związane ze zmniejszoną objętością i zahamowaniem rozwoju komórek w hipokampie podczas ciąży.

ADAPTACJA PSYCHOLOGICZNA DO RODZICIELSTWA

Na skutek powyższych zmian w mózgu podczas ciąży i wczesnego okresu poporodowego zachodzą zmiany psychologiczne, które wspierają adaptację kobiet do rodzicielstwa.

Jakie to są zmiany?

1. W późnej ciąży kobiety wykazują zwiększoną czujność wobec zagrożeń (np. wobec niesprzyjającej mimiki twarzy – przerażona, zła, gniewna itd.), co zwiększa czujność na zagrożenia oraz zdolność ochrony oczekiwanego dziecka przed potencjalnymi zagrożeniami w środowisku.
   
2. W późnej ciąży kobiety wykazują większą wrażliwość na różnego rodzaje bodźce związane z dziećmi i zwiększone poczucie emocjonalnego przywiązania do swojego płodu, co wspiera psychologiczne przystosowanie kobiety do opieki nad noworodkiem natychmiast po jego urodzeniu.
3. Świeżo upieczone matki wykazują podwyższoną wrażliwość behawioralną na sygnały noworodka, takie jak płacz, wzrok, zapach czy uśmiech. Dowodem na to jest zdolność wzroku niemowlęcia do wywoływania przesadnych zmian w głosie, mimice i spojrzeniu matki podczas interakcji matka-dziecko.
4. We wczesnym okresie poporodowym matki wykazują zwiększone zainteresowanie swoim potomkiem, takie jak ciągłe sprawdzanie i martwienie się o swoje dziecko. Takie całkowite zaabsorbowanie dzieckiem służy temu, aby zaspokoić jego fizyczne i psychiczne potrzeby.
5. Zazwyczaj lęk i aż przesadna troska rodzicielska osiąga szczyt natychmiast po porodzie i zaczyna maleć w ciągu pierwszych 3 do 4 miesięcy po porodzie.

Podsumowując, wspominałam wyżej, że czynniki hormonalne uruchomiają powyższe procesy funkcjonalne, strukturalne, psychologiczne regulujące zachowania matczyne, ale na dalszych etapach zachowanie to jest podtrzymywane przez czynniki doświadczalne - czyli opieka nad potomstwem po porodzie. Neurobiologia macierzyństwa, więc jest dynamiczna nie tylko pod względem upływu czasu, ale także w zależności od warunków środowiskowych, umożliwiając dostosowanie się do potrzeb własnego dziecka. Natura oprócz uroczego "projektu" ,jakim jest rozwój prenatalny dziecka, również zaprojektowała bardzo elastyczny mózg przyszłej matki dla tego ewolucyjnego celu.

„BABY BRAIN” MIT CZY FAKT?

„Baby brain”, który często się też nazywa amnezją ciążową, określa trudności z koncentracją, problemy z pamięcią i ogólne rozkojarzenie, które dopadają kobiet w ciąży. Tak jak już wyżej wspomniałam wzrost lub spadek zdolności poznawczych, wydaje się silnie zależeć od różnych czynników, które trochę szerzej omawiam na poniższym nagraniu.