Przegląd określonych interwencji żywieniowych w IBS – część I 

Zespół jelita drażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome - IBS) jest obecnie najczęściej spotykanym funkcjonalnym zaburzeniem żołądkowo-jelitowym z rozpowszechnieniem na całym świecie wynoszącym około 14 % [1]. Omawiane w niniejszym artykule, przewlekłe i nawracające zaburzenie czynnościowe jelit obejmuje różnorodne objawy, w tym ból brzucha lub uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej oraz zmiany konsystencji, bądź częstości oddawania stolca, bez współwystępującej przyczyny biochemicznej czy organicznej [2].

Diagnostyka zespołu jelita drażliwego opiera się o IV kryteria rzymskie, które podają, że choroba może zostać rozpoznana w sytuacji, gdy w ciągu ostatnich 3 miesięcy przez co najmniej 1 raz w tygodniu występował ból brzucha związany z wypróżnianiem, ze zmianą konsystencji stolca i/lub zmianą częstości wypróżnień. Wystarczą dwa z trzech wymienionych powyżej kryteriów w połączeniu ze starannym wywiadem lekarskim i badaniem fizykalnym, aby zdiagnozować IBS.

Chociaż dokładna patofizjologia zespołu jelita drażliwego wciąż pozostaje niejasna, niemniej jednak uważa się, że zmiany w składzie mikrobiomu jelitowego, funkcjonowaniu jelitowego układu nerwowego oraz zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, nadwrażliwość trzewna i współistnienie zaburzeń psychicznych odgrywają kluczową rolę w tej materii [1, 2]. Pomimo, iż dostępnych jest wiele terapii farmakologicznych w leczeniu objawów IBS, liczna rzesza chorych woli unikać leków i poszukuje alternatywnych metod leczenia, w tym próby zmiany dotychczasowych nawyków żywieniowych na bardziej prozdrowotne. Modyfikacje żywieniowe praktykowane w celu wspomagania leczenia symptomów IBS są w ostatnich latach bardzo popularne, częściowo ze względu na fakt, iż wielu pacjentów z zespołem jelita drażliwego twierdzi, że pokarmy wywołują lub nasilają u nich nieprzyjemne objawy [3]. Obecnie promuje się wiele różnych sposobów odżywiania we wspomaganiu leczenia objawów IBS, w tym schematy żywieniowe o bardzo niskiej podaży węglowodanów, fruktozy, żywności łatwo fermentującej czy też całkowicie wykluczające gluten i/lub pokarmy, które cechują się wysokim wynikiem swoistych przeciwciał klasy IgG w surowicy krwi [4, 5].

Dieta low-FODMAP

Dieta o niskiej zawartości FODMAP została opracowana na Uniwersytecie Monash w Australii przez dr Petera Gibsona oraz dr Susan Shepherd i jest obecnie powszechnie stosowana w leczeniu symptomów IBS, zarówno na podstawie wiarygodności biologicznej, jak i dowodów pochodzących z prospektywnych badań wykazujących poprawę objawów u około 75 % pacjentów [1]. FODMAP to krótkołańcuchowe węglowodany, które charakteryzują się ograniczoną lub wręcz marginalną absorpcją w jelicie cienkim, natomiast intensywną fermentacją bakteryjną do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych oraz wysoką aktywnością osmotyczną. Zauważono, że mogą one nasilać produkcję gazów (wodoru, metanu i dwutlenku węgla) w jelitach, obniżać pH światła jelita grubego, zmieniać skład mikrobiomu jelitowego, funkcje nabłonka jelita grubego, powodować miejscowe zapalenie i wywoływać w ten sposób niepokojące objawy żołądkowo-jelitowe. Istnieją również doniesienia, które sugerują, że podwyższone stężenie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych może stymulować uwalnianie serotoniny przez błonę śluzową jelit oraz produkcję histaminy, powodując tym samym lokalną odpowiedź neurozapalną, obejmującą aktywację mastocytów.

Należy podkreślić, że interwencja dietetyczna o niskiej zawartości FODMAP u pacjentów z IBS składa się z 3 odrębnych faz: fazy ograniczenia lub eliminacji, fazy ponownego wprowadzenia lub ponownego wyboru oraz fazy podtrzymującej lub spersonalizowanej. W fazie początkowej pacjenci eliminują pokarmy bogate w FODMAP z diety. Co ważne, dieta ściśle low-FODMAP ma trwać tylko od 4 do 6 tygodni i jest to zasadniczo metoda mająca na celu ustalenie czy objawy ze strony przewodu pokarmowego są związane z określoną żywnością. Nie jest to w każdym razie etap przeznaczony do długotrwałego stosowania. W drugiej fazie, po zauważeniu poprawy lub ustąpieniu objawów, pokarmy zawierające FODMAP są ponownie wprowadzane stopniowo do diety w celu zidentyfikowania tolerancji na poszczególne składniki oraz konkretnych wyzwalaczy symptomów wśród łatwo fermentujących węglowodanów. Faza ta trwa kilka tygodni, jeśli nie dłużej, ponieważ pokarmy są powoli przywracane do codziennego menu. Po przejrzeniu i zinterpretowaniu wyników fazy ponownego wprowadzenia żywności, celem trzeciej fazy jest kontynuacja przyjmowania dobrze tolerowanych produktów spożywczych i ograniczenie żywności, która wywołuje objawy. Ponieważ wraz z czasem tolerancja na różne FODMAP może się zmieniać, pacjenci mogą próbować ponownie wprowadzić pokarmy wcześniej wyzwalające symptomy, lecz nie wcześniej jak kilka miesięcy po ostatniej kontroli objawów, jeśli sobie tego życzą.

Konkludując, wyniki wszystkich dotychczas przeprowadzonych badań, w tym obserwacyjnych (kliniczno-kontrolnych) i randomizowanych, kontrolowanych badań klinicznych, ogólnie przemawiają za stosowaniem diety o niskiej podaży FODMAP u pacjentów z zespołem jelita drażliwego, bowiem od 50 % do nawet 80 % chorych zgłasza pewne korzyści w porównaniu z przestrzeganiem rutynowej, codziennej diety.