Wartość energetyczna

Informacja

Wartość energetyczna jest określana po podstawie składu chemicznego danego produktu żywnościowego, przy pomocy tzw. fizjologicznych równoważników energetycznych., określających wartość energii metabolicznej zawartej w 1 g składnika. Najczęściej stosowany jest równoważnik Atwatera wynoszący: dla białka 4 kcal/g, dla węglowodanów 4kcal/g i dla tłuszczu 9kcal/g.

Białko

Informacja

Białko (proteiny, polipeptydy) jest polimerem, którego podstawowymi jednostkami (monomerami) są aminokwasy. Białko zbudowane jest z atomów węgla, tlenu, azotu, wodoru oraz siarki, i jest elementarnym składnikiem odżywczym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, budulcem i składnikiem tkanek, wchodzą w skład hormonów i enzymów oraz innych substancji bioaktywnych. Białko warunkuje prawidłowy metabolizm oraz przebieg procesów energetycznych, a także wszystkich innych procesów życiowych. Źródłem naturalnego pozyskania białka są pokarmy pochodzenia zwierzęcego (m.in. mięso, ryby, jaja, nabiał) i roślinnego )rośliny strączkowe, soja). Niedobór protein prowadzi do niedożywienia białkowego i znacznego osłabienia organizmu. Może prowadzić do anemii, zmniejszenia odporności immunologicznej, zwiotczenia mięśni, zaburzeń układu trawiennego. Również przedawkowanie białka jest niewskazane, gdyż może doprowadzić do zakwaszenia organizmu i zaburzać pracę układu pokarmowego oraz wzrost stężenia homocysteiny we krwi. Jest składnikiem wielu suplementów i odżywek koniecznych do właściwego funkcjonowania organizmu, zarówno wykazującego się małą aktywnością fizyczną, jak i trenujących konkurencje siłowe i wytrzymałościowe.

Dawkowanie: sportowcy w dyscyplinach siłowych ok. 1,7 – 2,5 g/1 kg masy ciała; sportowcy dyscyplin wytrzymałościowych i wytrzymałościowo-siłowych ok. 1,3 – 2g/1 kg masy ciała, osoby o niskiej aktywności ok. 0,8 – 1,1 g/1kg masy ciała/24h. W szacowaniu ilości spożywanego białka należy uwzględnić spożycie innych składników odżywczych (węglowodanów i tłuszczy)

Węglowodany

Informacja

Węglowodany są podstawowym składnikiem odżywczym. Dzieli się je na: cukry proste (monosacharydy), dwucukry (disacharydy) i wielocukry (polisacharydy). Pod względem przyswajalności przez organizm ludzki dzieli się węglowodany na: przyswajalne tj. takie, które ulegają strawieniu w przewodzie pokarmowym przenosząc energię do tkanek i komórek (m.in. skrobia, fruktoza) i nieprzyswajalne, odporne na działanie enzymów trawiennych (np. błonnik). Wpływają na poziom glukozy we krwi (indeks glikemiczny) i gospodarkę insulinową (indeks insulinowy). Największe zapotrzebowanie na węglowodany następuje przed aktywnością fizyczną lub w jej trakcie, gdyż potęgują zdolności wysiłkowe, spożywane po wysiłku zapewniają regenerację organizmu. W diecie sportowej duże znaczenie ma tempo wchłaniania węglowodanów i reakcja na nie organizmu. Dostępne w postaci monopreparatów oraz wchodzą w skład preparatów energetycznych, odżywek, stacków kreatynowych, boosterów azotowych.

Dawkowanie: wg statystyk Instytutu Żywności i Żywienia, węglowodany powinny zawierać 50 % wartości energetycznej dobowego spożycia. W niektórych dietach stosuje się szczątkowo spożycie węglowodanów nie przekraczające 30g/24h.

Tłuszcz

Informacja

Tłuszcz jest niezbędnym składnikiem pokarmowym organizmów roślinnych i zwierzęcych. Ze względu na wartość odżywczą i skład dzielimy tłuszcze na : nasycone (jednonasycone- i wielonasycone- kwasy tłuszczowe) oraz nienasycone kwasy tłuszczowe (w tym: niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – NNKT). Do grupy tłuszczowców należą: tłuszcze właściwe (triacyloglicerole, woski), tłuszcze złożone (glikolipidy, fosfolipidy), sterole i izoprenoidy. Nasycone kwasy tłuszczowe, to grupa kwasów tłuszczowych posiadających różnej długości łańcuch węglowy, w którym za wyjątkiem grupy karboksylowej, każdy z atomów węgla jest połączony pojedynczym wiązaniem. Mogą wpływać niekorzystnie na profil lipidowy, dlatego powinno się ich używać w ograniczonych ilościach. Tłuszcze stanowią skoncentrowane źródło energii, o różnym smaku, ułatwiających spożycie i przełykanie pokarmów. Pełnią funkcje budulcowe (wchodzą w skład błon komórkowych i współtworzą istotę białą mózgu). NNKT są prekursorami hormonów tkankowych i aktywnych biologicznie związków. Do nienasyconych kwasów tłuszczowych zaliczamy kwasy z grup Omega-3, Omega-6 i Omega-9 (ostatnia cyfra informuje, na którym licząc od końca łańcuchu występuje podwójne wiązanie W odpowiedzi łańcuchu węglowym.   Do NNKT należą: kwasy średniołańcuchowe Omega 3 [n-3] zaliczane do NNKT [niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych] oraz długołańcuchowe (kwas eikozapentaenowy [EPA] i kwas dokozaheksaenowy [DHA]), Omega-6 i Omega-9. Liczba  informuje, że ostatnie podwójne wiązanie w łańcuchu węglowym występuje przy trzecim od końca atomie węgla. Kwasy z grupy Omega 3 są istotnym składnikiem błon komórkowych, są prekursorami i aktywatorami biologicznymi eikozanoidów. Muszą być łączone ze spożyciem w odpowiednich proporcjach kwasów grupy Omega-6.

Dawkowanie: W zależności od zapotrzebowania i stosowane diety. Zasadniczo przyjmuje się, że tłuszcze powinny stanowić 20–30% wartości energetycznej (kaloryczności) codziennych posiłków.

Witamina A

Informacja

Witamina A (retinol) występuje w pożywieniu pochodzenia zwierzęcego (ryby morskie, tran, węgorze, wątroby wieprzowe i wołowe, jaja, masło. W produktach roślinnych występuje jako prowitamina A (b-karoten) silny antyutleniacz. Produktami spożywczymi zawierającymi prowitaminę A są owoce w kolorach żółtym i czerwonym, m.in. morele, pomidory. Niezbędna z procesie budowy i przyswajania białek, wpływa na prawidłowy wzrost kości oraz pomaga w leczeniu chorób wzroku. Hamuje nadmiernego działanie hormonu tarczycy tyroksyny, która równolegle zapobiega nadmiarowi odkładania się witaminy A. Niezbędna w diecie sportowej w postaci produktów żywnościowych, jak suplementów diety i odżywek.

Niedobór witaminy A powoduje zahamowanie wzrostu, złuszczenia i suchość skóry, upośledzenie widzenia w ciemnościach (tzw. kurza ślepota).

Nadmiar witaminy A prowadzi do zwapnienia układu kostnego oraz niektórych tkanek miękkich, oraz zaburzeniami w funkcjonowaniu kłębuszków nerwowych

Dawkowanie: Określa się w tzw. „mysich jednostkach” i wynosi 5000 jm na dobę.

Witamina E

Informacja

Witamina E (tokoferol) jest rozpuszczalna w tłuszczach. Dzięki działaniu przeciwutleniającemy stanowi ochronę innych witamin (np. witaminy A). Chroni organizm przed działaniem wolnych rodników, wzmacnia ścianki i przepustowość naczyń krwionośnych powodując ich rozszerzanie i rozpuszczanie skrzepów. Dzięki obniżaniu krzepliwości stosowana jest jako lek przeciwmiażdżycowy, pozwala na prawidłowy przebieg ciąży. We współdziałaniu z selenem opóźnia proces starzenia się komórek, wzmacniając tkankę łączną. W pożywieniu występuje w: pieczywie pełnoziarnistym, kiełkach i ziarnach zbóż, olejach roślinnych (sojowy, słonecznikowy), w ziarnach soi i słonecznika, tłuszczach roślinnych i żółtkach jaj kurzych. Stosowana również w medycynie sportowej w postaci odżywek i suplementów.

Niedobór witaminy E ogranicza  budowę czerwonych ciałek krwi, powoduje zmiany w mięśniach oraz zaburzenia w przebiegu ciąży u kobiet.

Dawkowanie: U dzieci 0,5 mg/1 kg wagi; u dorosłych 10–30 mg na dobę.

Witamina D3

Informacja

Witamina D należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczu, występuje pod trzema postaciami: kalcyferolem (witamina D1), ergokalcyderolem (witamina D2) i cholekalcyferolem (witamina D3), tworzy się pod działaniem światła słonecznego przez co najmniej 15 minut dziennie. Przy braku nasłonecznienia powinna być podawana w pożywieniu, w postaci tranu (witaminy A + D3) i olejach rybnych. Odpowiada za wchłanianie wapnia i fosforu. Jest budulcem tkanki kostnej szczególnie koniecznym w okresie ciąży, dzieciństwa i dla sportowców. Jest składnikiem suplementów diety i odżywek wśród uprawiających sport wyczynowyNiedobór witaminy D u dzieci powoduje zahamowanie wzrostu, oraz krzywicę.

Niedobór witamy D u dorosłych jest przyczyną osteomalacji.

Nadmiar witaminy D powoduje bóle głowy, łysienie, mdłości, senność, zaburzenia wzroku, bóle kości długich, odkładanie się złogów wapnia.

Dawkowanie: 400 jm (jednostek mysich) w ciągu dnia.

Witamina K1

Informacja

Witamina K1 (fitomenadion lub filochinon) to forma witaminy K zawierająca 4 grupy izoprenoidowe (3 nasycone oraz 1 nienasyconą). Syntetyzowana jest w warunkach naturalnych wyłącznie w roślinach. Znajdziemy ją głównie w zielonych warzywach liściastych oraz niektórych olejach roślinnych; jej ilość w zielonych częściach roślin jest proporcjonalna do ilości zawartego w nich chlorofilu.

Organy odznaczające się wysoką koncentracją witaminy K to głównie wątroba (zawartość witaminy K1 ok. 10-krotnie przewyższa tutaj zawartość MK-7) i serce. Sugeruje się, że witamina K1 gromadzona jest także w tkance kostnej. Przypuszcza się, że ok. 90% wchłoniętego fitomenadionu zostaje poddane przekształceniu do MK-4, np. w przypadku niewystarczającej podaży menachinonów z diety.

Oprócz dobrze poznanej roli w produkcji czynników krzepnięcia krwi w organizmie, witamina K1 posiada także nieco szersze działanie – może stanowić jeden z elementów profilaktyki osteoporozy, miażdżycy, zaburzeń układu nerwowego, a także chorób nowotworowych.

W związku z powyższym, suplementacja witaminy K1 może okazać się bardzo pomocna, szczególnie w obszarze prawidłowego procesu krzepnięcia krwi oraz metabolizmu kostnego.

Wapń

Informacja

Wapń (pierwiastek chem., symbol Ca, la 20, z grupy berylowców) jest podstawowym budulcem kości i zębów, w których zmagazynowane jest 99 % tego pierwiastka, w postaci rydroksapatytu. Przy budowie kości i zębów ważny jest udział fosforu w odpowiedniej proporcji. Jest pierwiastkiem zasadotwórczym i aktywatorem wielu enzymów (ATP-azy) niezbędnych do uwalniania energii ATP. Ma znaczący wpływ na krzepliwość krwi oraz reguluje ciśnienie tętnicze krwi i przewodnictwo nerwowo-mięśniowe. Dzięki zmniejszonej przepuszczalności błon komórkowych łagodzi objawy alergii pokarmowych. Wapń bierze czynny udział w metabolizmie żelaza, współdziała z witaminami A, C i D oraz z fosforem, magnezem. Naturalnym źródłem pozyskiwania wapnia są produkty zwierzęce (nabiał, sardynki, łosoś, szprotki jedzone z ościami) i roślinne (orzechy, soja, ziarno słonecznika). Wchłanianie dokonuje się w jelicie cienkim (rzadziej w okrężnicy), ma na nie wpływ poziom laktozy, nierozpuszczalnego błonnika, kwasów organicznych, zasadowość (niskie pH).  Najlepiej wchłaniane są  związki organiczne (mleczany, chylaty aminokwasowi itp.). Utrudnianie wchłaniania wapnia powodują: kwasy fitynowy i szczawiowy oraz nadmiar tłuszczów.  Badania naukowe potwierdziły, że połączenie wapania, magnezu, boru i witaminy D w dawce 3 mg/24h skutecznie zapobiega osteoporozie. Na rynku suplementów znajdują się zarówno monopreparaty (wzbogacone witaminą D­_­3) jak i wieloskładnikowe dostępne na www.muscle-zone.pl

Niedobór wapnia objawia się zaburzeniami w budowie kości (osteoporozie) oraz metabolizmu żelaza. Objawami są: krzywica, skurcze i drżenie mięśni, osteoporoza.

Nadmiar  wynika z przedawkowaniu suplementów wapniowych z dodatkiem witaminy D­_{3 ­} u dzieci oraz na przedawkowaniu wapnia przez dorosłych (hiperkalcemia). Objawami hiperkalcemii są: brak apetytu, wymioty i zaparcia.

Dawkowanie w różnych publikacjach podaje się sprzeczne dane: 800 – 1000 mg/24 h (100 – 500 mg/24h)

Fosfor

Informacja

Fosfor (pierwiastek chemiczny z grupy azotowców, występujący w kilku odmianach kolorystycznych: biały [trujący], czerwony, fioletowy i czarny). Jest mikroelementem biorącym udział w reakcjach fizjologicznych organizmu. Jest czynnikiem prawidłowej struktury kości i zębów, magazynując ok. 85 % pierwiastka, w postaci hydroksyapatytu. Reguluje kwasowość w organizmie zwiększając pH. Jest składnikiem kwasów nukleinowych. Wpływa również na prawidłowe funkcjonowanie nerek i serca oraz nerwy (przenoszenie impulsów). Naturalnym źródłem pozyskiwania fosforu są zarówno produkty roślinne (jaja, nasiona, orzechy, pełne ziarno), jak i pochodzenia zwierzęcego (drób, różne rodzaje mięsa, ryby). Niedobór fosforu i wzmocnienie struktury kości można wyrównać poprzez stosowanie odpowiednich odżywek i suplementów.

Niedobór fosforu wywołuje chorobę kości (krzywicę) i ropowicę.

Nadmiar fosforu (aczkolwiek wydalany jest przez nerki) wywołać może naruszenie równowagi mineralnej (szczególnie obniżenia poziomu wapnia, aż do jego całkowitej utraty).  Szczególną ostrożność spożywania produktów i specyfików zawierających fosfor zaleca się osobom chorym przewlekle na nerki i osobom w podeszłym wieku. Nadmiar potasu należy równoważyć wówczas zwiększonym przyjmowaniem wapnia.

Dawkowanie: 800-1200 mg na dobę. Górną granicę dawkowania powinny spożywać kobiety w ciąży i matki karmiące piersią.

Potas

Informacja

Potas wraz z sodem reguluje zasoby wodne organizmu, zapewniając prawidłowy rytm serca. Utrzymywanie właściwego poziomu potasu powoduje prawidłowe utlenienie mózgu, obniża ciśnienie krwi, zwiększa przepuszczalność błon komórkowych (jako antagonista wapnia). Jest pierwiastkiem zasadotwórczym. Znajduje szerokie zastosowanie w diecie sportowej przed- i potreningowej w postaci suplementów, odżywek, preparatów witamino-mineralnych i mineralnych, koncentratów i gotowych napojów izotonicznych i hipertonicznych. Naturalnymi źródłami pozyskiwania potasu są: produkty roślinne (banany, owoce cytrusowe, melony, liście mięty, zielone warzywa, ziemniaki)  i zwierzęce (ryby morskie, mięso). Potas występuje w postaci związków organicznych: cytryniadach, fumeranach i glukonianach oraz nieorganicznych (chlorki, siarczany, tlenki i węglany).

Niedobory potasu (hipokalemia): nadmierne zmęczenie, bóle głowy i nadpobudliwość, kłopoty ze snem, kurcze mięśni, zaparciami. Poziom potasu może spaść gwałtownie w przypadku obniżenia poziomu cukru we krwi, długotrwałego głodu, ostrych biegunek. Mogą występować przy zbyt wielkim spożywaniu silnej kawy, nadużywaniu alkoholu i zjadaniu zbyt wielkiej ilości słodyczy.

Nadmiar potasu (hiperkalemia): jest często przyczyna depresji, hipotonią, mrowieniem kończyn.

Magnez

Informacja

Magnez  (pierwiastek z grupy berylowców, la 12, symbol chem. Mg), jeden z najważniejszych dla zdrowia mikroelementów, bierze udział w procesie syntezy rozpadu związków wysokoenergetycznych oraz w procesach przemiany węglowodorów i tłuszczy. Wpływa na rozszerzenie naczyń krwionośnych i obniżenie ciśnienia krwi, przeciwdziała nadkrzepliwości. Niedobory wpływają na zaburzenia rytmu serca, złośliwe kurcze mięśni, bezsenność i stany lękowe. Jest składnikiem wielu suplementów diety oraz występuje w produktach spożywczych, takich jak: chleb pełnoziarnisty, rośliny strączkowe, kasza gryczana, ryż, ryby, mięso, a także czekolada, kakao i orzechy.

Dawkowanie 100 – 500 mg/dzień

Żelazo

Informacja

Żelazo wchodzi w skład barwników w postaci hemowej (hemoglobiny i mioglobiny w mięsie), niehemowej (w produktach roślinnych) oraz enzymów odpowiedzialnych za transport i magazynowanie tlenu w organizmie. Występuje w enzymach odpowiedzialnych za: metabolizm kwasów tłuszczowych, biosyntezę prostaglandyn,  katabolizm tryptofanu. Przyswajalność żelaza w produktach roślinnych jest niższa niż w produktach zwierzęcych. W produktach roślinnych obniżają ją zawarte w nich związki chemiczne: fityniany i szczawiany, również wapń oraz wysoka kwasowość (czynnik pH). Jedynie 8 % spożywanego żelaza jest wchłaniane przez organizm i transportowane do krwi. Do jego wchłaniania konieczna jest dostateczna ilość: kobaltu, manganu, miedzi i witaminy C. Samo zaś żelazo jest niezbędne do metabolizmu witamin z grupy B. Źródłem pozyskiwania żelaza są produkty zwierzęce (mięso, podroby, żółtka jaj) i roślinne (chleb pełnoziarnisty, fasola, kakao, natka pietruszki, orzechy, soja). Żelazo występuje również w postaci syntetycznej jako składnik środków witaminowo-mineralnych i mineralnych oraz monopreparatu, często wzbogaconego o witaminę C. Suplementy zawierające związki żelaza zalecane są sportowcom podczas intensywnych treningów oraz osobom na diecie bezmięsnej (wegetarianom i weganom).

Niedobór żelaza przede wszystkim wywołuje niedokrwistość. Używanie dużej ilości mocnej kawy czy herbaty utrudnia przyswajanie żelaza. Objawami niedoboru żelaza są: bezsenność, biegunka, zaburzona ciepłota organizmu, zanik brodawek na języku, zmniejszona wydolność wysiłkowa i sprawność intelektualna i psychiczna.

Nadmiar żelaza powoduje zmniejszenie wchłaniania innych pierwiastków (np. cynku, miedzi), zmniejsza odporność organizmu,  powoduje uszkodzenie tkanek niektórych narządów (nerek, wątroby, serca), zwiększa ryzyko chorób nowotworowych.

Dawkowanie: 3-12 mg na dobę.

Cynk

Informacja

Cynk (pierwiastek chemiczny z grupy pobocznej cynkowców) zaliczany do pierwiastków śladowych, wpływa na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu,  przemiany białkowe, energetyczne, lipidowe i węglowodanowe. Zapewnia metabolizm kości i transport tlenu. Chroni organizm przed działaniem wolnych rodników. Niezbędny do prawidłowego działania zmysłów smaku i zapachu. Pozytywnie wpływa na proces tworzenia insuliny w trzustce. Wspomaga adaptację wzroku w ciemności, wywierając istotny wpływ na czynności mózgu. Jest pomocny w leczeniu bezpłodności i chorób umysłowych.

Niedobór cynku prowadzi do zmniejszenia odporności na infekcje oraz zahamowaniu wzrostu. Niedobór cynku może występować w przypadku nadmiernego spożywania cukrów prostych. W przypadku nieregularnego miesiączkowania u kobiet leczenie hormonalne powinno wiązać się ze zwiększeniem spożycia cynku. W produktach spożywczych występuje w: fasoli, jajach, marchwi,  mięsie wołowym i wieprzowym, mleku, orzechach, owocach cytrusowych, owocach morza, ryżu, twarogu, sałacie .

Dawkowanie: Dzienne zapotrzebowanie cynku 12–15 mg . Przekroczenie dobowej dawki 20 mg powoduje objaw zatrucia w organizmie.