Rola żywienia w stwardnieniu rozsianym – przegląd literatury 

Stwardnienie rozsiane jest przewlekłą zapalną, neurodegeneracyjną i demielinizacyjną chorobą ośrodkowego układu nerwowego o podłożu autoimmunologicznym. Stanowi ona najczęściej występujące zaburzenie neurologiczne u młodych dorosłych, zwłaszcza kobiet, zwykle między 20. a 40. rokiem życia, chociaż 3 – 5 % wszystkich przypadków występuje już przed 16. rokiem życia (wczesny początek), a 3,4 – 12,7 % dopiero po 50. roku życia (późny początek).

Pomimo, iż wieloczynnikowa etiologia choroby nie została jeszcze w pełni wyjaśniona, to wydaje się, że rozregulowanie  funkcjonowania układu immunologicznego organizmu, wynikające z interakcji uwarunkowań genetycznych i licznych czynników środowiskowych, w tym geograficznych, zakaźnych oraz żywieniowych jest kluczowe dla wyjaśnienia etiopatogenezy stwardnienia rozsianego. Omawianej chorobie neurologicznej towarzyszy proces autoimmunizacyjny prowadzący do przerwania bariery krew – mózg, wystąpienia okołonaczyniowego zapalenia, uszkodzenia osłonki mielinowej, uszkodzenia aksonów i postępującej utraty neuronów. Co więcej, z jednej strony szerokie spektrum objawów stwardnienia rozsianego może być uwarunkowane stanem odżywienia organizmu i przyczyniać się do zwiększenia ryzyka niedożywienia wśród pacjentów, a z drugiej strony problemy zdrowotne, ściśle związane ze sposobem odżywiania,  takie jak choroby układu sercowo-naczyniowego i zespół metaboliczny, które są często obserwowane w populacji osób chorych na tę chorobę autoimmunizacyjną, mogą prowadzić do zaostrzenia choroby [1, 2].

Żywienie w stwardnieniu rozsianym

Odnotowuje się, iż wielu pacjentów chorujących na stwardnienie rozsiane eksperymentuje z alternatywnymi sposobami leczenia, które obejmują również specjalne protokoły dietetyczne oraz suplementy diety, których skuteczność działania z reguły nie znajduje poparcia w dowodach naukowych [2]. W systematycznej pracy przeglądowej dotyczącej wpływu żywienia na stwardnienie rozsiane, która została opublikowana niespełna dwa lata temu w czasopiśmie Advanced in Nutrition, na podstawie analizy 47 publikacji naukowych wykazano, iż odpowiednia interwencja żywieniowa może poprawić przebieg jednostki chorobowej i stanowić leczenie uzupełniające w chorobie [1].

Naukowcy zwrócili szczególną uwagę, że potencjalnie ważną rolę w diecie chorych na stwardnienie rozsiane może odgrywać właściwa podaż ryb, produktów pełnoziarnistych, pokarmów o niskiej zawartości tłuszczu, a także określonych składników pokarmowych, takich jak chociażby witaminy: A, D, B9, B12 oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3. W jeszcze innej, stosunkowo świeżej pracy przeglądowej stwierdzono, iż sposób odżywiania pacjentów ze stwardnieniem rozsianym może być potencjalnym kofaktorem wpływającym na kaskadę procesów zapalnych zachodzących w organizmie, zarówno w wyniku oddziaływania na jego ścieżki molekularne, jak i skład mikrobioty jelitowej [2]. Autorzy niniejszej monografii doszli do wniosku, że pomimo ograniczonej liczby badań prospektywnych na dużą skalę i jednocześnie dobrze zaprojektowanych badań klinicznych pozwalających określić sprecyzowane wytyczne żywieniowe w tej chorobie neurologicznej, to ważnym elementem leczenia jest dobrze skomponowana i zbilansowana dieta, obfitująca w nienasycone kwasy tłuszczowe, nierafinowane węglowodany, błonnik pokarmowy, przeciwutleniacze, witaminy oraz składniki mineralne.

Analogicznie do dwóch wspomnianych już publikacji, inne niedawno opublikowane prace w tej materii są zgodne, że czynniki środowiskowe, w tym dieta wpływają istotnie na częstość występowania, przebieg i nasilenie stwardnienia rozsianego, oddziałując między innymi na procesy immunomodulacyjne oraz neurodegeneracyjne zachodzące w chorobie, niemniej jednak ze względu na aktualnie małą dostępność dobrze zaprojektowanych badań klinicznych trudno jest definitywnie określić skuteczność określonej interwencji żywieniowej związanej np. z przestrzeganiem diety paleolitycznej, diety śródziemnomorskiej, diety dr Swanka, czy protokołu dr Wahls [3, 4].

Podsumowanie

Mając na uwadze aktualny stan wiedzy dotyczący roli żywienia w stwardnieniu rozsianym można wywnioskować, iż pomimo wielu atrakcyjnie brzmiących protokołów dietetycznych i wytycznych suplementacyjnych, które można znaleźć czy to na licznych portalach internetowych, czy też w treści niektórych wydanych książek podejmujących aspekt żywieniowy w tej jednostce chorobowej, brakuje w chwili obecnej dla nich wsparcia w fachowej literaturze i zaleca się tym samym zdroworozsądkowe podejście do diety, które nie zakłada drastycznych eliminacji zarówno konkretnych składników pokarmowych, jak i poszczególnych grup produktów spożywczych.