Wartość energetyczna

Informacja

Wartość energetyczna jest określana po podstawie składu chemicznego danego produktu żywnościowego, przy pomocy tzw. fizjologicznych równoważników energetycznych., określających wartość energii metabolicznej zawartej w 1 g składnika. Najczęściej stosowany jest równoważnik Atwatera wynoszący: dla białka 4 kcal/g, dla węglowodanów 4kcal/g i dla tłuszczu 9kcal/g.

Węglowodany

Informacja

Węglowodany są podstawowym składnikiem odżywczym. Dzieli się je na: cukry proste (monosacharydy), dwucukry (disacharydy) i wielocukry (polisacharydy). Pod względem przyswajalności przez organizm ludzki dzieli się węglowodany na: przyswajalne tj. takie, które ulegają strawieniu w przewodzie pokarmowym przenosząc energię do tkanek i komórek (m.in. skrobia, fruktoza) i nieprzyswajalne, odporne na działanie enzymów trawiennych (np. błonnik). Wpływają na poziom glukozy we krwi (indeks glikemiczny) i gospodarkę insulinową (indeks insulinowy). Największe zapotrzebowanie na węglowodany następuje przed aktywnością fizyczną lub w jej trakcie, gdyż potęgują zdolności wysiłkowe, spożywane po wysiłku zapewniają regenerację organizmu. W diecie sportowej duże znaczenie ma tempo wchłaniania węglowodanów i reakcja na nie organizmu. Dostępne w postaci monopreparatów oraz wchodzą w skład preparatów energetycznych, odżywek, stacków kreatynowych, boosterów azotowych.

Dawkowanie: wg statystyk Instytutu Żywności i Żywienia, węglowodany powinny zawierać 50 % wartości energetycznej dobowego spożycia. W niektórych dietach stosuje się szczątkowo spożycie węglowodanów nie przekraczające 30g/24h.

Cukry

Informacja

Cukry są głównym łatwo przyswajalnym paliwem w organizmie. Dzielimy je na monosacharydy (cukry proste) – glukoza (cukier gronowy), fruktoza (cukier owocowy) ; dwucukry (di-sacharydy) – laktoza, maltoza, sacharoza; cukry złożone – skrobia. Większość z nich w procesie spalania przechodzi w glukozę. Cukry charakteryzują się słodkością i podwyższają indeks glikemiczny (wyjątkiem jest fruktoza). Najzdrowszym źródłem pozyskiwania cukrów prostych jest dieta zawierająca tzw. Produkty pierwszego przemiału oraz świeże owoce i warzywa w postaci nieprzetworzonej.

Przy obciążeniach siłowych spożywane w trakcie treningu opóźniają objawy zmęczenia, wpływając na odpowiednie nawodnienie organizmu i zachowanie części glikogenu. Po skończonym treningu przyspieszają regenerację organizmu i uzupełniają wydatki energetyczne. Nadmiar cukrów prostych powoduje nagromadzenie nadmiaru tłuszczu i wzrost tkanki tłuszczowej.  Zaleca się odpowiedzialne korzystanie z cukrów prostych u diabetyków, zarówno w przypadku hiperglikemii (poziomu cukru przewyższającego dopuszczalne normy), jak i hipoglikemii (poziomu cukru spadającego poniżej dolnej granicy normy). Nadmiar spożywania cukrów prostych może powodować próchnicę zębów.

Cukry proste wchodzą w skład wielu suplementów diety, najczęściej stosowane w preparatach węglowodanowo-białkowych i węglowodanowych.  

Dawkowanie: Uprawiającym wyczynowo sport zaleca się spożywanie cukrów prostych jedynie podczas wysiłku i bezpośrednio po zakończeniu treningu.

Białko

Informacja

Białko (proteiny, polipeptydy) jest polimerem, którego podstawowymi jednostkami (monomerami) są aminokwasy. Białko zbudowane jest z atomów węgla, tlenu, azotu, wodoru oraz siarki, i jest elementarnym składnikiem odżywczym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, budulcem i składnikiem tkanek, wchodzą w skład hormonów i enzymów oraz innych substancji bioaktywnych. Białko warunkuje prawidłowy metabolizm oraz przebieg procesów energetycznych, a także wszystkich innych procesów życiowych. Źródłem naturalnego pozyskania białka są pokarmy pochodzenia zwierzęcego (m.in. mięso, ryby, jaja, nabiał) i roślinnego )rośliny strączkowe, soja). Niedobór protein prowadzi do niedożywienia białkowego i znacznego osłabienia organizmu. Może prowadzić do anemii, zmniejszenia odporności immunologicznej, zwiotczenia mięśni, zaburzeń układu trawiennego. Również przedawkowanie białka jest niewskazane, gdyż może doprowadzić do zakwaszenia organizmu i zaburzać pracę układu pokarmowego oraz wzrost stężenia homocysteiny we krwi. Jest składnikiem wielu suplementów i odżywek koniecznych do właściwego funkcjonowania organizmu, zarówno wykazującego się małą aktywnością fizyczną, jak i trenujących konkurencje siłowe i wytrzymałościowe.

Dawkowanie: sportowcy w dyscyplinach siłowych ok. 1,7 – 2,5 g/1 kg masy ciała; sportowcy dyscyplin wytrzymałościowych i wytrzymałościowo-siłowych ok. 1,3 – 2g/1 kg masy ciała, osoby o niskiej aktywności ok. 0,8 – 1,1 g/1kg masy ciała/24h. W szacowaniu ilości spożywanego białka należy uwzględnić spożycie innych składników odżywczych (węglowodanów i tłuszczy)

Tłuszcz

Informacja

Tłuszcz jest niezbędnym składnikiem pokarmowym organizmów roślinnych i zwierzęcych. Ze względu na wartość odżywczą i skład dzielimy tłuszcze na : nasycone (jednonasycone- i wielonasycone- kwasy tłuszczowe) oraz nienasycone kwasy tłuszczowe (w tym: niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – NNKT). Do grupy tłuszczowców należą: tłuszcze właściwe (triacyloglicerole, woski), tłuszcze złożone (glikolipidy, fosfolipidy), sterole i izoprenoidy. Nasycone kwasy tłuszczowe, to grupa kwasów tłuszczowych posiadających różnej długości łańcuch węglowy, w którym za wyjątkiem grupy karboksylowej, każdy z atomów węgla jest połączony pojedynczym wiązaniem. Mogą wpływać niekorzystnie na profil lipidowy, dlatego powinno się ich używać w ograniczonych ilościach. Tłuszcze stanowią skoncentrowane źródło energii, o różnym smaku, ułatwiających spożycie i przełykanie pokarmów. Pełnią funkcje budulcowe (wchodzą w skład błon komórkowych i współtworzą istotę białą mózgu). NNKT są prekursorami hormonów tkankowych i aktywnych biologicznie związków. Do nienasyconych kwasów tłuszczowych zaliczamy kwasy z grup Omega-3, Omega-6 i Omega-9 (ostatnia cyfra informuje, na którym licząc od końca łańcuchu występuje podwójne wiązanie W odpowiedzi łańcuchu węglowym.   Do NNKT należą: kwasy średniołańcuchowe Omega 3 [n-3] zaliczane do NNKT [niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych] oraz długołańcuchowe (kwas eikozapentaenowy [EPA] i kwas dokozaheksaenowy [DHA]), Omega-6 i Omega-9. Liczba  informuje, że ostatnie podwójne wiązanie w łańcuchu węglowym występuje przy trzecim od końca atomie węgla. Kwasy z grupy Omega 3 są istotnym składnikiem błon komórkowych, są prekursorami i aktywatorami biologicznymi eikozanoidów. Muszą być łączone ze spożyciem w odpowiednich proporcjach kwasów grupy Omega-6.

Dawkowanie: W zależności od zapotrzebowania i stosowane diety. Zasadniczo przyjmuje się, że tłuszcze powinny stanowić 20–30% wartości energetycznej (kaloryczności) codziennych posiłków.

Błonnik

Informacja

Błonnik pokarmowy jest mieszaniną substancji niestrawionych i nie wchłoniętych przez organizm ludzki. Ze względu na właściwości dzieli się na: błonnik nierozpuszczalny (m.in. celuloza [polisacharyd] znajdujący się w owocach i warzywach), błonnik częściowo rozpuszczalny (m.in. hemicelulozy występujące z ziarnie zbóż i błonnik rozpuszczalny (m.in. pektyny, gumy, śluzy [polisacharydy]). Błonnik wpływa na układ pokarmowy i trawienny regulując jego działanie. Dzięki wypełnieniu żołądka (poczucia sytości) obniża łaknienie, obniża poziom trójglicerydów i cholesterolu a w konsekwencji może wspomagać proces odchudzania i utrzymanie szczupłej sylwetki. Wpływa również na poziom glukozy we krwi oraz oczyszczanie organizmu z toksyn. Dostępny w postaci preparatów sproszkowanych (kapsułek i proszków), zawierających w większości frakcje rozpuszczalne (pektyny, gumy i śluzy) odchudzających i zamienników posiłków.

Dawkowanie: 10–20 gramów na dobę, przed lub w czasie posiłków, obficie popijając wodą.

Sód

Informacja

Sód jest ważnym składnikiem płynów wewnątrzkomórkowych i jest regulatorem gospodarki kwasowo-zasadowej. Wraz z potasem wpływa na prawidłowość wzrostu oraz zapewnia prawidłowe funkcjonowanie mięśni i nerwów. Źródłem pozyskiwania jest sól kuchenna (NaCl) oraz morszczyn pęcherzykowaty, mięczaki, bekon, wołowina, a z produktów roślinnych buraki i marchew. Osoby, utrzymujące dietę bezsolną powinny unikać m.in. ostrych sosów i wędzonych mięs i wędlin.

Niedobór sodu występuje bardzo rzadko, przy obfitym poceniu się po długim wysiłku (np. u maratończyków).

Nadmiar sodu powoduje wzrost ciśnienia tętniczego (szczególnie w przypadku osób w podeszłym wieku), obrzęki oraz  zwiększa pragnienie. Przekroczenie dawki dobowej wynoszącej 14g na dobę może powodować zatrucia.

Wapń

Informacja

Wapń (pierwiastek chem., symbol Ca, la 20, z grupy berylowców) jest podstawowym budulcem kości i zębów, w których zmagazynowane jest 99 % tego pierwiastka, w postaci rydroksapatytu. Przy budowie kości i zębów ważny jest udział fosforu w odpowiedniej proporcji. Jest pierwiastkiem zasadotwórczym i aktywatorem wielu enzymów (ATP-azy) niezbędnych do uwalniania energii ATP. Ma znaczący wpływ na krzepliwość krwi oraz reguluje ciśnienie tętnicze krwi i przewodnictwo nerwowo-mięśniowe. Dzięki zmniejszonej przepuszczalności błon komórkowych łagodzi objawy alergii pokarmowych. Wapń bierze czynny udział w metabolizmie żelaza, współdziała z witaminami A, C i D oraz z fosforem, magnezem. Naturalnym źródłem pozyskiwania wapnia są produkty zwierzęce (nabiał, sardynki, łosoś, szprotki jedzone z ościami) i roślinne (orzechy, soja, ziarno słonecznika). Wchłanianie dokonuje się w jelicie cienkim (rzadziej w okrężnicy), ma na nie wpływ poziom laktozy, nierozpuszczalnego błonnika, kwasów organicznych, zasadowość (niskie pH).  Najlepiej wchłaniane są  związki organiczne (mleczany, chylaty aminokwasowi itp.). Utrudnianie wchłaniania wapnia powodują: kwasy fitynowy i szczawiowy oraz nadmiar tłuszczów.  Badania naukowe potwierdziły, że połączenie wapania, magnezu, boru i witaminy D w dawce 3 mg/24h skutecznie zapobiega osteoporozie. Na rynku suplementów znajdują się zarówno monopreparaty (wzbogacone witaminą D­_­3) jak i wieloskładnikowe dostępne na www.muscle-zone.pl

Niedobór wapnia objawia się zaburzeniami w budowie kości (osteoporozie) oraz metabolizmu żelaza. Objawami są: krzywica, skurcze i drżenie mięśni, osteoporoza.

Nadmiar  wynika z przedawkowaniu suplementów wapniowych z dodatkiem witaminy D­_{3 ­} u dzieci oraz na przedawkowaniu wapnia przez dorosłych (hiperkalcemia). Objawami hiperkalcemii są: brak apetytu, wymioty i zaparcia.

Dawkowanie w różnych publikacjach podaje się sprzeczne dane: 800 – 1000 mg/24 h (100 – 500 mg/24h)

Magnez

Informacja

Magnez  (pierwiastek z grupy berylowców, la 12, symbol chem. Mg), jeden z najważniejszych dla zdrowia mikroelementów, bierze udział w procesie syntezy rozpadu związków wysokoenergetycznych oraz w procesach przemiany węglowodorów i tłuszczy. Wpływa na rozszerzenie naczyń krwionośnych i obniżenie ciśnienia krwi, przeciwdziała nadkrzepliwości. Niedobory wpływają na zaburzenia rytmu serca, złośliwe kurcze mięśni, bezsenność i stany lękowe. Jest składnikiem wielu suplementów diety oraz występuje w produktach spożywczych, takich jak: chleb pełnoziarnisty, rośliny strączkowe, kasza gryczana, ryż, ryby, mięso, a także czekolada, kakao i orzechy.

Dawkowanie 100 – 500 mg/dzień

Witamina B1 (Tiamina)

Informacja

Witamina B­1 (tiamina, aneuryna) poprawia sprawność umysłową oraz wzmacnia system nerwowy zapewniając prawidłowe funkcjonowanie mózgu. Usprawnia czynności serca i układu mięśniowego. Jest pomocnicza w leczeniu półpaśca. Bierze udział w metabolizmie węglowodanów i tłuszczów. Naturalnym źródłem witaminy B1 są: ciemne pieczywo, drożdże, jaja, jarzyny surowe, mięso, mleko, rośliny strączkowe, sery.

Niedobór witaminy B1 utrudnia procesy rozpadu cukrów (katabolizm), powoduje utratę łaknienia i zaburzenia w funkcjonowaniu układu pokarmowego, może wywoływać zapalenie wielonerwowe i chorobę beri-beri.

Dawkowanie: Norma dzienna  wynosi 1–2 mg.