Wartość energetyczna

Informacja

Wartość energetyczna jest określana po podstawie składu chemicznego danego produktu żywnościowego, przy pomocy tzw. fizjologicznych równoważników energetycznych., określających wartość energii metabolicznej zawartej w 1 g składnika. Najczęściej stosowany jest równoważnik Atwatera wynoszący: dla białka 4 kcal/g, dla węglowodanów 4kcal/g i dla tłuszczu 9kcal/g.

Węglowodany

Informacja

Węglowodany są podstawowym składnikiem odżywczym. Dzieli się je na: cukry proste (monosacharydy), dwucukry (disacharydy) i wielocukry (polisacharydy). Pod względem przyswajalności przez organizm ludzki dzieli się węglowodany na: przyswajalne tj. takie, które ulegają strawieniu w przewodzie pokarmowym przenosząc energię do tkanek i komórek (m.in. skrobia, fruktoza) i nieprzyswajalne, odporne na działanie enzymów trawiennych (np. błonnik). Wpływają na poziom glukozy we krwi (indeks glikemiczny) i gospodarkę insulinową (indeks insulinowy). Największe zapotrzebowanie na węglowodany następuje przed aktywnością fizyczną lub w jej trakcie, gdyż potęgują zdolności wysiłkowe, spożywane po wysiłku zapewniają regenerację organizmu. W diecie sportowej duże znaczenie ma tempo wchłaniania węglowodanów i reakcja na nie organizmu. Dostępne w postaci monopreparatów oraz wchodzą w skład preparatów energetycznych, odżywek, stacków kreatynowych, boosterów azotowych.

Dawkowanie: wg statystyk Instytutu Żywności i Żywienia, węglowodany powinny zawierać 50 % wartości energetycznej dobowego spożycia. W niektórych dietach stosuje się szczątkowo spożycie węglowodanów nie przekraczające 30g/24h.

Błonnik

Informacja

Błonnik pokarmowy jest mieszaniną substancji niestrawionych i nie wchłoniętych przez organizm ludzki. Ze względu na właściwości dzieli się na: błonnik nierozpuszczalny (m.in. celuloza [polisacharyd] znajdujący się w owocach i warzywach), błonnik częściowo rozpuszczalny (m.in. hemicelulozy występujące z ziarnie zbóż i błonnik rozpuszczalny (m.in. pektyny, gumy, śluzy [polisacharydy]). Błonnik wpływa na układ pokarmowy i trawienny regulując jego działanie. Dzięki wypełnieniu żołądka (poczucia sytości) obniża łaknienie, obniża poziom trójglicerydów i cholesterolu a w konsekwencji może wspomagać proces odchudzania i utrzymanie szczupłej sylwetki. Wpływa również na poziom glukozy we krwi oraz oczyszczanie organizmu z toksyn. Dostępny w postaci preparatów sproszkowanych (kapsułek i proszków), zawierających w większości frakcje rozpuszczalne (pektyny, gumy i śluzy) odchudzających i zamienników posiłków.

Dawkowanie: 10–20 gramów na dobę, przed lub w czasie posiłków, obficie popijając wodą.

Cukry

Informacja

Cukry są głównym łatwo przyswajalnym paliwem w organizmie. Dzielimy je na monosacharydy (cukry proste) – glukoza (cukier gronowy), fruktoza (cukier owocowy) ; dwucukry (di-sacharydy) – laktoza, maltoza, sacharoza; cukry złożone – skrobia. Większość z nich w procesie spalania przechodzi w glukozę. Cukry charakteryzują się słodkością i podwyższają indeks glikemiczny (wyjątkiem jest fruktoza). Najzdrowszym źródłem pozyskiwania cukrów prostych jest dieta zawierająca tzw. Produkty pierwszego przemiału oraz świeże owoce i warzywa w postaci nieprzetworzonej.

Przy obciążeniach siłowych spożywane w trakcie treningu opóźniają objawy zmęczenia, wpływając na odpowiednie nawodnienie organizmu i zachowanie części glikogenu. Po skończonym treningu przyspieszają regenerację organizmu i uzupełniają wydatki energetyczne. Nadmiar cukrów prostych powoduje nagromadzenie nadmiaru tłuszczu i wzrost tkanki tłuszczowej.  Zaleca się odpowiedzialne korzystanie z cukrów prostych u diabetyków, zarówno w przypadku hiperglikemii (poziomu cukru przewyższającego dopuszczalne normy), jak i hipoglikemii (poziomu cukru spadającego poniżej dolnej granicy normy). Nadmiar spożywania cukrów prostych może powodować próchnicę zębów.

Cukry proste wchodzą w skład wielu suplementów diety, najczęściej stosowane w preparatach węglowodanowo-białkowych i węglowodanowych.  

Dawkowanie: Uprawiającym wyczynowo sport zaleca się spożywanie cukrów prostych jedynie podczas wysiłku i bezpośrednio po zakończeniu treningu.

Tłuszcz

Informacja

Tłuszcz jest niezbędnym składnikiem pokarmowym organizmów roślinnych i zwierzęcych. Ze względu na wartość odżywczą i skład dzielimy tłuszcze na : nasycone (jednonasycone- i wielonasycone- kwasy tłuszczowe) oraz nienasycone kwasy tłuszczowe (w tym: niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – NNKT). Do grupy tłuszczowców należą: tłuszcze właściwe (triacyloglicerole, woski), tłuszcze złożone (glikolipidy, fosfolipidy), sterole i izoprenoidy. Nasycone kwasy tłuszczowe, to grupa kwasów tłuszczowych posiadających różnej długości łańcuch węglowy, w którym za wyjątkiem grupy karboksylowej, każdy z atomów węgla jest połączony pojedynczym wiązaniem. Mogą wpływać niekorzystnie na profil lipidowy, dlatego powinno się ich używać w ograniczonych ilościach. Tłuszcze stanowią skoncentrowane źródło energii, o różnym smaku, ułatwiających spożycie i przełykanie pokarmów. Pełnią funkcje budulcowe (wchodzą w skład błon komórkowych i współtworzą istotę białą mózgu). NNKT są prekursorami hormonów tkankowych i aktywnych biologicznie związków. Do nienasyconych kwasów tłuszczowych zaliczamy kwasy z grup Omega-3, Omega-6 i Omega-9 (ostatnia cyfra informuje, na którym licząc od końca łańcuchu występuje podwójne wiązanie W odpowiedzi łańcuchu węglowym.   Do NNKT należą: kwasy średniołańcuchowe Omega 3 [n-3] zaliczane do NNKT [niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych] oraz długołańcuchowe (kwas eikozapentaenowy [EPA] i kwas dokozaheksaenowy [DHA]), Omega-6 i Omega-9. Liczba  informuje, że ostatnie podwójne wiązanie w łańcuchu węglowym występuje przy trzecim od końca atomie węgla. Kwasy z grupy Omega 3 są istotnym składnikiem błon komórkowych, są prekursorami i aktywatorami biologicznymi eikozanoidów. Muszą być łączone ze spożyciem w odpowiednich proporcjach kwasów grupy Omega-6.

Dawkowanie: W zależności od zapotrzebowania i stosowane diety. Zasadniczo przyjmuje się, że tłuszcze powinny stanowić 20–30% wartości energetycznej (kaloryczności) codziennych posiłków.

Kwasy tłuszczowe nasycone

Informacja

Nasycone kwasy tłuszczowe to grupa kwasów tłuszczowych posiadających różnej długości łańcuch węglowy, w którym za wyjątkiem grupy karboksylowej, każdy z atomów węgla jest połączony pojedynczym wiązaniem. Nasycone kwasy tłuszczowe określane są potocznie złym tłuszczem, mogącym wpływać niekorzystnie na poziom cholesterolu, szczególnie poprzez działanie kwasów: laurynowego, mirystynowego i palmitynowego, w związku z czym ich spożycie powinno być ograniczane. Badania naukowe przeprowadzone w tej materii nie potwierdzają w całości panujących przekonań.

Tłuszcze trans

Informacja

Tłuszcze trans (trans fat ) są efektem procesu utwardzania płynnej frakcji tłuszczów roślinnych, poprzez wprowadzenie wiązań wodorowych nienasyconych kwasów tłuszczowych, tworząc izomery trans, powodujące zmianę właściwości odżywczych kwasów tłuszczowych, pozostając wyłącznie źródłem energii. Znajdują zastosowanie w margarynach twardych oraz wyrobach spożywczych (produktach cukierniczych wypiekanych). Zalecane jest całkowite wyeliminowanie (lub co najmniej ograniczenie) spożywania tłuszczy trans, ze względu na ich niekorzystny wpływ na organizm ludzki (m.in. podnoszą poziom cholesterolu całkowitego zakłócają proporcje pomiędzy jego frakcjami LDL i HDL, osłabiają odporność immunologiczną organizmu oraz wpływają negatywnie na gospodarkę insulinową, utrudniając transport pożywienia do komórek mięśniowych, odnotowani również ich wpływ na rozwój nowotworów. Bardzo rzadko stosowane w odżywkach sportowych o charakterze termogenicznym (np. batonach energetycznych).

Cholesterol

Informacja

Cholesterol jest pochodną cyklopentenoperhydrofenantrenu, wytwarzaną wewnątrz organizmu lub dostarczaną z pożywieniem pochodzenia zwierzęcego (m.in. mięso, owoce morza, podroby, tłuszcze, wędliny i żółtko jaja). Poszczególne frakcje cholesterolu mają różny wpływ na organizm ludzki. Jest wykorzystywany do produkcji związków o wysokiej aktywności biologicznej (kwasów żółciowych, hormonów steroidowych, witaminy D3), jest budulcem błony komórkowej. Pojęcia „zły cholesterol” (LDL – zawierający lipoproteiny o niskiej wartości) i „dobry cholesterol” (HDL – lipoproteidy o wysokiej gęstości) są terminami umownymi. Cholesterol jest tylko jeden. Jego frakcje przenoszone są przez białka, które przenoszą go na ścianki naczynia krwionośnego (LDL), lub do wątroby (HDL). Poziom poszczególnych frakcji cholesterolu określa tzw. profil lipidowy, który, prawidłowo regulowany przez pożywienie, nie powinien powodować zaburzeń w relacji LDL - HDL..

Białko

Informacja

Białko (proteiny, polipeptydy) jest polimerem, którego podstawowymi jednostkami (monomerami) są aminokwasy. Białko zbudowane jest z atomów węgla, tlenu, azotu, wodoru oraz siarki, i jest elementarnym składnikiem odżywczym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, budulcem i składnikiem tkanek, wchodzą w skład hormonów i enzymów oraz innych substancji bioaktywnych. Białko warunkuje prawidłowy metabolizm oraz przebieg procesów energetycznych, a także wszystkich innych procesów życiowych. Źródłem naturalnego pozyskania białka są pokarmy pochodzenia zwierzęcego (m.in. mięso, ryby, jaja, nabiał) i roślinnego )rośliny strączkowe, soja). Niedobór protein prowadzi do niedożywienia białkowego i znacznego osłabienia organizmu. Może prowadzić do anemii, zmniejszenia odporności immunologicznej, zwiotczenia mięśni, zaburzeń układu trawiennego. Również przedawkowanie białka jest niewskazane, gdyż może doprowadzić do zakwaszenia organizmu i zaburzać pracę układu pokarmowego oraz wzrost stężenia homocysteiny we krwi. Jest składnikiem wielu suplementów i odżywek koniecznych do właściwego funkcjonowania organizmu, zarówno wykazującego się małą aktywnością fizyczną, jak i trenujących konkurencje siłowe i wytrzymałościowe.

Dawkowanie: sportowcy w dyscyplinach siłowych ok. 1,7 – 2,5 g/1 kg masy ciała; sportowcy dyscyplin wytrzymałościowych i wytrzymałościowo-siłowych ok. 1,3 – 2g/1 kg masy ciała, osoby o niskiej aktywności ok. 0,8 – 1,1 g/1kg masy ciała/24h. W szacowaniu ilości spożywanego białka należy uwzględnić spożycie innych składników odżywczych (węglowodanów i tłuszczy)

Sód

Informacja

Sód jest ważnym składnikiem płynów wewnątrzkomórkowych i jest regulatorem gospodarki kwasowo-zasadowej. Wraz z potasem wpływa na prawidłowość wzrostu oraz zapewnia prawidłowe funkcjonowanie mięśni i nerwów. Źródłem pozyskiwania jest sól kuchenna (NaCl) oraz morszczyn pęcherzykowaty, mięczaki, bekon, wołowina, a z produktów roślinnych buraki i marchew. Osoby, utrzymujące dietę bezsolną powinny unikać m.in. ostrych sosów i wędzonych mięs i wędlin.

Niedobór sodu występuje bardzo rzadko, przy obfitym poceniu się po długim wysiłku (np. u maratończyków).

Nadmiar sodu powoduje wzrost ciśnienia tętniczego (szczególnie w przypadku osób w podeszłym wieku), obrzęki oraz  zwiększa pragnienie. Przekroczenie dawki dobowej wynoszącej 14g na dobę może powodować zatrucia.

Witamina D

Informacja

Witamina D należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczu, występuje pod trzema postaciami: kalcyferolem (witamina D1), ergokalcyderolem (witamina D2) i cholekalcyferolem (witamina D3), tworzy się pod działaniem światła słonecznego przez co najmniej 15 minut dziennie. Przy braku nasłonecznienia powinna być podawana w pożywieniu, w postaci tranu (witaminy A + D3) i olejach rybnych. Odpowiada za wchłanianie wapnia i fosforu. Jest budulcem tkanki kostnej szczególnie koniecznym w okresie ciąży, dzieciństwa i dla sportowców. Jest składnikiem suplementów diety i odżywek wśród uprawiających sport wyczynowyNiedobór witaminy D u dzieci powoduje zahamowanie wzrostu, oraz krzywicę.

Niedobór witamy D u dorosłych jest przyczyną osteomalacji.

Nadmiar witaminy D powoduje bóle głowy, łysienie, mdłości, senność, zaburzenia wzroku, bóle kości długich, odkładanie się złogów wapnia.

Dawkowanie: 400 jm (jednostek mysich) w ciągu dnia.

Wapń

Informacja

Wapń (pierwiastek chem., symbol Ca, la 20, z grupy berylowców) jest podstawowym budulcem kości i zębów, w których zmagazynowane jest 99 % tego pierwiastka, w postaci rydroksapatytu. Przy budowie kości i zębów ważny jest udział fosforu w odpowiedniej proporcji. Jest pierwiastkiem zasadotwórczym i aktywatorem wielu enzymów (ATP-azy) niezbędnych do uwalniania energii ATP. Ma znaczący wpływ na krzepliwość krwi oraz reguluje ciśnienie tętnicze krwi i przewodnictwo nerwowo-mięśniowe. Dzięki zmniejszonej przepuszczalności błon komórkowych łagodzi objawy alergii pokarmowych. Wapń bierze czynny udział w metabolizmie żelaza, współdziała z witaminami A, C i D oraz z fosforem, magnezem. Naturalnym źródłem pozyskiwania wapnia są produkty zwierzęce (nabiał, sardynki, łosoś, szprotki jedzone z ościami) i roślinne (orzechy, soja, ziarno słonecznika). Wchłanianie dokonuje się w jelicie cienkim (rzadziej w okrężnicy), ma na nie wpływ poziom laktozy, nierozpuszczalnego błonnika, kwasów organicznych, zasadowość (niskie pH).  Najlepiej wchłaniane są  związki organiczne (mleczany, chylaty aminokwasowi itp.). Utrudnianie wchłaniania wapnia powodują: kwasy fitynowy i szczawiowy oraz nadmiar tłuszczów.  Badania naukowe potwierdziły, że połączenie wapania, magnezu, boru i witaminy D w dawce 3 mg/24h skutecznie zapobiega osteoporozie. Na rynku suplementów znajdują się zarówno monopreparaty (wzbogacone witaminą D­_­3) jak i wieloskładnikowe dostępne na www.muscle-zone.pl

Niedobór wapnia objawia się zaburzeniami w budowie kości (osteoporozie) oraz metabolizmu żelaza. Objawami są: krzywica, skurcze i drżenie mięśni, osteoporoza.

Nadmiar  wynika z przedawkowaniu suplementów wapniowych z dodatkiem witaminy D­_{3 ­} u dzieci oraz na przedawkowaniu wapnia przez dorosłych (hiperkalcemia). Objawami hiperkalcemii są: brak apetytu, wymioty i zaparcia.

Dawkowanie w różnych publikacjach podaje się sprzeczne dane: 800 – 1000 mg/24 h (100 – 500 mg/24h)

Żelazo

Informacja

Żelazo wchodzi w skład barwników w postaci hemowej (hemoglobiny i mioglobiny w mięsie), niehemowej (w produktach roślinnych) oraz enzymów odpowiedzialnych za transport i magazynowanie tlenu w organizmie. Występuje w enzymach odpowiedzialnych za: metabolizm kwasów tłuszczowych, biosyntezę prostaglandyn,  katabolizm tryptofanu. Przyswajalność żelaza w produktach roślinnych jest niższa niż w produktach zwierzęcych. W produktach roślinnych obniżają ją zawarte w nich związki chemiczne: fityniany i szczawiany, również wapń oraz wysoka kwasowość (czynnik pH). Jedynie 8 % spożywanego żelaza jest wchłaniane przez organizm i transportowane do krwi. Do jego wchłaniania konieczna jest dostateczna ilość: kobaltu, manganu, miedzi i witaminy C. Samo zaś żelazo jest niezbędne do metabolizmu witamin z grupy B. Źródłem pozyskiwania żelaza są produkty zwierzęce (mięso, podroby, żółtka jaj) i roślinne (chleb pełnoziarnisty, fasola, kakao, natka pietruszki, orzechy, soja). Żelazo występuje również w postaci syntetycznej jako składnik środków witaminowo-mineralnych i mineralnych oraz monopreparatu, często wzbogaconego o witaminę C. Suplementy zawierające związki żelaza zalecane są sportowcom podczas intensywnych treningów oraz osobom na diecie bezmięsnej (wegetarianom i weganom).

Niedobór żelaza przede wszystkim wywołuje niedokrwistość. Używanie dużej ilości mocnej kawy czy herbaty utrudnia przyswajanie żelaza. Objawami niedoboru żelaza są: bezsenność, biegunka, zaburzona ciepłota organizmu, zanik brodawek na języku, zmniejszona wydolność wysiłkowa i sprawność intelektualna i psychiczna.

Nadmiar żelaza powoduje zmniejszenie wchłaniania innych pierwiastków (np. cynku, miedzi), zmniejsza odporność organizmu,  powoduje uszkodzenie tkanek niektórych narządów (nerek, wątroby, serca), zwiększa ryzyko chorób nowotworowych.

Dawkowanie: 3-12 mg na dobę.

Potas

Informacja

Potas wraz z sodem reguluje zasoby wodne organizmu, zapewniając prawidłowy rytm serca. Utrzymywanie właściwego poziomu potasu powoduje prawidłowe utlenienie mózgu, obniża ciśnienie krwi, zwiększa przepuszczalność błon komórkowych (jako antagonista wapnia). Jest pierwiastkiem zasadotwórczym. Znajduje szerokie zastosowanie w diecie sportowej przed- i potreningowej w postaci suplementów, odżywek, preparatów witamino-mineralnych i mineralnych, koncentratów i gotowych napojów izotonicznych i hipertonicznych. Naturalnymi źródłami pozyskiwania potasu są: produkty roślinne (banany, owoce cytrusowe, melony, liście mięty, zielone warzywa, ziemniaki)  i zwierzęce (ryby morskie, mięso). Potas występuje w postaci związków organicznych: cytryniadach, fumeranach i glukonianach oraz nieorganicznych (chlorki, siarczany, tlenki i węglany).

Niedobory potasu (hipokalemia): nadmierne zmęczenie, bóle głowy i nadpobudliwość, kłopoty ze snem, kurcze mięśni, zaparciami. Poziom potasu może spaść gwałtownie w przypadku obniżenia poziomu cukru we krwi, długotrwałego głodu, ostrych biegunek. Mogą występować przy zbyt wielkim spożywaniu silnej kawy, nadużywaniu alkoholu i zjadaniu zbyt wielkiej ilości słodyczy.

Nadmiar potasu (hiperkalemia): jest często przyczyna depresji, hipotonią, mrowieniem kończyn.